DSCN1788

136 Petryfikacja

zbiorowej. Z tej perspektywy permisywizm może być traktowany jako oznaka upadku kultury. Zbigniew Brzeziński permisywizm oraz szeroką dostępność pożądanych dóbr konsumpcyjnych uznaje za zasadnicze cechy współczesnych społeczeństw postindu-strialnych, określając ten stan jako „per-misywną komukopię" (cornu copiae — róg obfitości). Sytuacja, w której „wszystko jest dozwolone i wszystko osiągalne” [Z. Brzeziński 1994, s. 64], ujawnia głęboki kryzys kultury. Krytyka permisywizmu zawarta jest także w społecznym nauczaniu Kościoła katolickiego (zob. [Jan Paweł II 1993]). (A.S.)

Zob. agresja, koncepcje człowieka w socjologii, konformizm, kontrola społeczna, normy społeczne. przymus, socjalizacja, społeczeństwo. Literatura:

Brzeziński 7... 1994. Bezład. Polityka światowa

na progu XXT wieku. Editiońs Spotkania,

Warszawa.

Jan Paweł 1L 1993. l'eritatis splendor. Wyd.

Wrocławskiej Księgami Archidiecezjalnej.

Wrocław.

Rybicki P., 1979. Struktura społecznego świata.

Studia z teorii społecznej, PWN. Warszawa.

Petryfikacja, zob. opór wobec zmian, zasada ekonomii wysiłku.

Pieniądz, zob. socjologia ekonomiczna.

Pilotaż, zob. badania pilotażowe.

Plotka, całkowicie nieprawdziwa lub tendencyjnie zdeformowana informacja na temat jakiejś osoby bądź zdarzenia, rozpowszechniana w obrębie zbiorowości. „Przez plotkę powszechnie rozumie się obgadywanie osób nieobecnych, niepotrzebne rozgłaszanie nowin z życia prywatnego innych ludzi, często złośliwe pomówienie, które mott w konsekwencji doprowadzić do zniesławienia” [K. Thiele-Dołumann 1980, s. 18].

Zakłócenia występujące w trakcie procesu komunikowania mogą prowadzić do rozpowszechniania nieprawdziwych informacji; plotka powstaje niejednokrotnie w wyniku przekłamania jakiegoś komunikatu. W celu uzyskania nowej jakości seman-tycznej wystarczy zmiana jakiegoś pojęcia, pominięcie jakiejś cząstki wypowiedzi, pro-sunięcie akcentów znaczeniowych, zmiana kodu lub kontekstu (zob. [E. Kosowska 1994, s. 13]). Zasadniczą cechą plotki jest jednak jej intencjonalność. Plotki są celowo tworzone. , Jej zasadniczą funkcją jest bowiem celowe niszczenie prestiżowego image, ujawnianie skrywanej prywatności Drugiego Człowieka, dewastacja jego oficjalnego wizerunku. Zwłaszcza wówczas, gdy ów Drugi jest postacią znaną i szanowaną" [E. Kosowska 1994, s. 15].

Powstawanie i rozpowszechnianie się plotek wyjaśnić można zarówno odwołując się do cech jednostek, które zajmują się plotkowaniem, jak i zwracając uwagę na społeczne uwarunkowania tego zjawiska. Cechy indywidualne, takie jak ciekawość, przesadna potrzeba znaczenia, rygorystyczne przestrzeganie norm skłaniać mogą do zajmowania się plotkowaniem (a nawet do denuncjatorstwa). Psychologowie wskazują, że w wypadku plotki funkcjonuje mechanizm projekcji — przeniesienie na innych własnych cech negatywnych, aby w ten sposób siebie dowartościować.

Deborah Tannen [1995. s. 114-147] plotkę ujmuje znacznie szerzej, jako „mówienie o kimś”, a niekoniecznie „mówienie przeciwko komuś”. W takim ujęciu „plotką’* służy do budowania więzi społecznych, atmosfery emocjonalnej bliskości, przyjaźni. Staje się także elementem kontroli społecznej. „Dostosowujemy nasze zachowanie do potencjalnie wywoływanych plotek, słysząc w duchu, jak inni mogliby o nas rozmawiać” [ibidem, s. 128].

Wśród czynników społecznych mających wpływ na powstawanie plotek i ich rozpowszechnianie się istotną rolę odgrywa struktura komunikacyjna występująca w danej zbiorowości, w tym brak dostępu do informacji, zwłaszcza gdy dotyczą one ważnych kwestii. Widoczne jest to zwłaszcza w społeczeństwach typu monoccntiycz-nego, w których władza stara się sprawo-