27113 skanuj0066 (16)

136 Petryfikacja

136 Petryfikacja

zbiorowej. Z tej perspektywy permisywizm mo2e być traktowany jako oznaka upadku kultury. Zbigniew Brzeziński permisywizm oraz szeroką dostępność pożądanycli dóbr konsumpcyjnych uznaje za zasadnicze cechy współczesnych społeczeństw postindu-strialnych, określając len stan jako „per-misywną kornukopię" (cornu copine - róg ‘.obfitości). Sytuacja, w której „wszystko jest dozwolone i wszystko osiągalne” (Z. Brzeziński 1994, s. 6*1], ujawnia głęboki kryzys kultury. Krytyka permisywizmu zawarta jest także w społecznym nauczaniu Kościoła katolickiego (zob. [Jan Paweł II 1993]). (A.S.)

/.ob. agresja, koncepcje człowieka w socjologii, konformizm, kontrola społeczna, normy społeczne, przymus, socjalizacja, społeczeństwo.

I.iieralura:

Brzeziński Z., 199-1, Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku, gdilions Spotkania, Warszawa.

Jan Paweł II. 1993, 1'erltutis splendor, Wyd. Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław.

Kybicki I¹., 1979, Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej, PWN, Warszawa.

Petryfikacja, zob. opór wobec zmian, zasada ekonomii wysiłku.

Pieniądz, zob. socjologia ekonomiczna.

Pilotaż, zob. badania pilotażowe.

Plotka, całkowicie nieprawdziwa lub tendencyjnie zdeformowana informacja na temat jakiejś osoby bądź zdarzenia, rozpowszechniana w obrębie zbiorowości. „Przez plotkę powszechnie rozumie się obgadywanie osób nieobecnych, niepotrzebne rozgłaszanie nowin z życia prywatnego innych ludzi, często złośliwe pomówienie, które może w konsekwencji doprowadzić do zniesławienia" [K. Thicle-Dohrmann 1980, s. 18].

Zakłócenia występujące w trakcie procesu komunikowania mogą prowadzić do rozpowszechniania nieprawdziwych informacji; plotka powstaje niejednokrotnie w wyniku przekłamania jakiegoś komunika

tu. W celu uzyskania nowej jakości semantycznej wystarczy zmiana jakiegoś pojęcia, pominięcie jakiejś cząstki wypowiedzi, przesunięcie akcentów znaczeniowych, zmiana kodu lub kontekstu (zob.. [E. Kosowska 1994,'s. 13])..Zasadniczą cechą plotki jest jednak jej intcncjonałność. Plotki są celowo tworzone. „Jej zasadniczą funkcją jest bowiem celowe niszczenie prestiżowego image, ujawnianie skrywanej prywatności Drugiego Człowieka, dewastacja jego oficjalnego wizerunku. Zwłaszcza wówczas, gdy ów Drugi jest postacią znaną i szanowaną" [E. Kosowska 1994, s. 15).

Powstawanie i rozpowszechnianie się plotek wyjaśnić można zarówno odwołując się do cech jednostek, które zajmują się plotkowaniem, jak i zwracając uwagę na społeczne uwarunkowania tego zjawiska. Cechy indywidualne, takie jak ciekawość,* przesadna potrzeba znaczenia, rygorystyczne przestrzeganie norm skłaniać mogą do zajmowania się plotkowaniem (a nawet do dcnuncjatorstwa). Psychologowie wskazują, że w wypadku plotki funkcjonuje mechanizm projekcji — przeniesienie na innych własnych cccii negatywnych, aby w ten sposób siebie dowartościować.

Deborah Tannen [1995, s. 114-147] plotkę ujmuje znacznie szerzej, jako „mówienie o kimś”, a niekoniecznie „mówienie przeciwko komuś". W takim ujęciu „plotka” służy do budowania więzi społecznych, atmosfery emocjonalnej bliskości, przyjaźni. Staje się także elementem kontroli społecznej. „Dostosowujemy nasze zachowanie do potencjalnie wywoływanych plotek, słysząc w duchu, jak inni mogliby o nas rozmawiać" [ibidem, s. 128].

Wśród czynników społecznych mających wpływ na powstawanie plotek i ich rozpowszechnianie się istotną rolę odgrywa struktura komunikacyjna występująca w danej zbiorowości, w tym brak dostępu do informacji, zwłaszcza gdy dotyczą one ważnych kwestii. Widoczne jest to zwłaszcza w społeczeństwach typu monoccntrycz-nego, w których władza stara się sprawo-

Podkultura 137

wać kontrolę nad obiegiem informacji za 1 pomocą instytucji cenzury. Jak wskazuje Leon Festinger, ważność sprawy i niejasność poznawcza są głównymi czynnikami warunkującymi powstawanie i przekazywanie plotek (zob. [S. Mika 1982, s. 486]). j W obrębie struktur organizacyjnych plotki j rozchodzą się na tym samym poziomic hic- ‘ rarchii organizacyjnej lub „z dołu" do „gó-! ry”, natomiast ric są przekazywane w „dól"! [S. Mika 1982, s. 487].    i

Badania nic; wykazują istotnych różnic \ między kobietami i mężczyznami, jeśli cho- \ dzi o zainteresowanie plotkami. Ewentualne różnice wynik; ć mogą z odmiennych stylów konwcrsaryjnych kobiet i mężczyzn, i odnoszą się Jo treści plotek. D. Tannen [1995, s. 132] wskazuje, że kobiety częściej s\Voją uwagę s mpiają na szczegółach dotyczących życia codziennego, natomiast mężczyźni interesują się bardziej szczegółami polityki, sport;. (A.S.)

Zob. agresja, dy uzja, image, interakcja, kontrola społeczna, więź społeczna.

Literatura;

Kosowska E., 1994, Plotka [w:] Plotka. 11'ybór materiałów : VI Konferencji Pracowników Naukowych Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Pclskiej US, pod red. K. Uniłowskiego, C.K. Kędera, Wyd. Górnośląska Macierz Kultur', Katowice.

Mika S.. 1982 Psychologia społeczna, PWN, Warszawa.

Tannen D., 1995, Ty nic nie rozumiesz! Kobiela i mężczyzna w rozmowie, Wyd. W.A.B., Warszawa.

Thiclc-Dohrmann K., 19S0, Psychologia plotki, PIW, Wars. .iwa.

Podklasa (ang. undcrclass), „sfery dc-\ prywacji, wjkolcjcnia i krańcowego ubó-j stwa" (H. Domański 1994, s. 267].    1

Ralf Dahrendorf [1993, s. 237] wska-\ żuje, że głównymi cechami charaktery- 1 stycznymi podklasy są: „brak kwalifikacji, 1 bezrobocie, zamieszkiwanie w szczególnych rejonach miast i zależność od opieki społecznej. Wielu członków podklasy należy do mniejszości etnicznych i żyje w nie-

t

kompletnych rodzinach. Wykazują też oni f skłonność do aberracyjnych zachowań". ( Owe abcrracyjnc zachowania to nadużywa-: nie alkoholu i narkotyków, a także skłon-/ ność do zachowań przestępczych. Podklasa usytuowana jest w najbiedniejszych rejo-! nach miasta, tworzących często wyizolowane getta. Niektórzy autorzy (np. Robert Rei-: schaucr) podklasę okrcślająjako „populację' biedną, niewykwalifikowaną i niewykształconą, a także o ograniczonej aktywności zawodowej” [R. Dahrendorf 1993, s. 259]. ^; Szacuje się, że w społeczeństwie amerykań-■ skim do podklasy należy 1-5% ogółu ludności lub 43% ludzi biednych [ibidem, s. 238,259].

Wylania się problem, czy podklasa jest tworem'realnym, czy też jedynie kategorią społeczną utworzoną przez badaczy opisujących przemiany współczesnych społeczeństw. W obrębie każdego społeczeństwa wyróżnić można kategorię ludzi biednych, niezdolnych do pracy, żyjących „poza normalnością”. Aby można było mówić o pod-klasie, muszą występować „systematyczne procesy jej wyłaniania się, określania się i zachowań" [R. Dahrendorf 1993, s. 237], Ciągle odtwarzanie się podklasy i związane z tym dziedziczenie pozycji społecznej i wzorów zachowań pozwala mówić o sa-mowzmacniającym się. cyklu degradacji.

Z tej perspektywy można stwierdzić, że wyłanianie się podklasy dokonuje się w Polsce i jest coraz wyraźniej widoczne. (A.S.)

Zob. dcprywacja, dewiacja, klasy społeczne, marginalizacja, pauperyzacja.

Literatura:

Dahrendorf R., 1993, Nowoczesny konjhkt społeczny. Esej o polityce wolności, Czytelnik, Warszawa.

Domański H., 199-1, Społeczeństwa klasy średniej, IFiS PAN, Warszawa.

.Podkultura, wartości, wzory zachowań, i postawy, język, styl życia - będące elc-1 mentami szerszej kultury narodowej - po-' wiązane ze sobą i stanowiące oddzielną,

‘ charakterystyczną całość, która jest podsta-

■\ś . -