DSCN1825

Schizma 173

W obrębie każdej zbiorowości można wskazać czynniki i procesy zmierzające do zwiększenia stopnia integracji oraz podtrzymania istniejących więzi społecznych, a także czynniki i procesy zorientowane przeciwnie - w kierunku dezintegracji i rozpadowi. Schizma stanowi przejaw dominacji procesów dezintegracyjnych. Podstawą rozłamu w grupie są różnice w sferze wartości. przekonali lub wierzeń, którym przypisuje się dużą wagę.

Mając na uwadze, że różnego typu zróżnicowania występują wewnątrz każdej zbiorowości społecznej, pojawia się pytanie, w jakich okolicznościach różnice te stają się na tyle istotne, że nie udaje się utrzymać jedności grupy. Rzadko kiedy możliwe jest prospektywne uznanie określonych zróżnicowań za czynniki „nieuchronnie" prowadzące do schizmy. Te same czynniki obiek-tywne w odmiennych okolicznościach prowadzą do różnego typu następstw. Wskazać można przykłady wielu zbiorowości, w obrębie których występują bardzo głębokie różnice i podziały, a mimo wszystko grupy te potrafią utrzymać jedność. Liczne są także przypadki odwrotne - czynniki, wydawać by się mogło, drugorzędne stają się przyczyną schizmy, pomimo że więcej jest podobieństw niż różnic, czynników łączących niż dzielących.

Schizma jest procesem. Oznacza to, że świadome dążenie do podziału w obrębie zbiorowości pojawia się stopniowo, jako reakcja na przyjęte stanowisko i działania podejmowane przez drugą podgrupę. Potęgowanie się wrogości między stronami uznać już można za ukrytą fazę konfliktu społecznego, który może doprowadzić do trwałych podziałów.

Schizmę traktować można zatem jako fermę konfliktu społecznego (wewnątrzgru-powago). Pozwala to wykorzystać narzędzia opisu i analizy teorii konfliktu do wyjaśniania przebiegu tego zjawiska. Znzwy-eaj jest to proces, w którym formują się pszcciwstawne grupy interesu i quasi-grupy («>b. (R. Dahrendorf 1959]). Natężenie oraz gwałtowność konfliktu między grupami stanowiącymi wcześniej jedną zbiorowość są zazwyczaj wyższe niż w wypadku konfliktu grup „obcych" (zob. [L.A. Coser 1966]). Nienawiść do renegatów i odszc/c-pieńców (a w ten sposób strony często się postrzegają) jest większa niż w stosunku do innych jednostek i grup.

Schizma jest niekiedy procesem długotrwałym. Wynika to nie tylko stąd, że podział w obrębie zbiorowości musi zostać uznany za nieuchronny przez znaczącą część jej członków oraz że strony muszą całkowicie utracić nadzieję na przywrócenie jedności. Niejednokrotnie wytwarza się swoisty syndrom wzajemnego uzależnienia obu podgrup przeciwdziałający ostatecznemu rozpadowi zbiorowości. Przekształcenia w obrębie systemów wartości, norm i celów obu podgrup zachodzące w trakcie schizmy prowadzą dosyć często do podejmowania działań o charakterze wyłącznie destrukcyjnym. Usiłuje się uczynić rywalowi „na złość”, szkodzić mu itp. Stopniowo obie podgrupy nastawione są niemal wyłącznie na wzajemne zwalczanie się. Staje się to ich głównym celem działania i - poniekąd - podstawową racją istnienia. „Karanie i frustrowanie przeciwstawnej podgrupy staje się z wolna celem samym w sobie” |J. Szmatka 1989, s. 285]. Wszelkie inne cele i zadania grupy zostają zredukowane do minimum i schodzą na dalszy plan. W efekcie obie podgrupy pozostąją w swoistym symbio-tycznym związku, nic mogąc się bez siebie obejść, a schizma staje się stanem permanentnym. (A.S.)

Zob konflikt społeczny, wartość, więź. społeczno. Literatura:

Coser L.A.. 1966. 7V Functioii* ofSocuil Gom-/lici. free Press. New York.

Dahrendorf R.. 1959, Oats and Clats Cnąflttt indusinal Sociely. Stanford Univ Press. Stanford.

Gustafson J.P.. 1992. <->»/'»' schummy^nc (w:) Elementy mikrasoęjologii, CŁ 2: M)*dr lek-nów. oprać, i red. I Szmatka. UJ. Kraków .