DSCN1829

AOCJOingia 177

wyjaśniania zapoczątkowany został polemiką między Gabrielem Tardc'cm i Emilem Durkhcimem. Umownie motna go określić jako spór psychologizmu (jego rzecznikiem był Cl. Tarsie) z socjologizmem (E. Durk-beim). Echa tego sporu widoczne są do dzisiaj Z jednej strony w obrębie socjologii wyraźnie widoczny jest nurt psychospołeczny. próbujący wyjaśniać zjawiska i procesy społeczne w powiązaniu z występującymi stanami świadomości, motywacją, postawami. uznawanymi wartościami itp. działających jednostek. Tutaj sytuuje się także — tak widoczny w społecznym odbiorze — nurt badań opinii publicznej, usiłujący rozpoznać społeczne zróżnicowańie poglądów i stanowisk w różnorodnych kwestiach. Z drugiej strony w ramach socjologii próbuje się wyjaśniać procesy i zjawiska społeczne przyjmując założenie, że działający podmiot nie musi znać rzeczywistych pobudek swojego działania, że nie jest w stanie w pełni rozpoznać czynników, które determinują jego działania. Z tego względu zasadniczym przedmiotem zainteresowania socjologii winno być badanie zmiennych sytuujących się poza obszarem możliwym do rozpoznania przez sam podmiot. Wskazać można różne sposoby podejścia. Najczęściej podkreśla się wpływ zróżnicowań w obrębie struktury społecznej na działania jednostek lub grup. W innych ujęciach (np. teoria strukturalno-funkcjonalna T. Parsonsa) próbuje się ustalić warunki sprawnego funkcjonowania systemu społecznego i następne badać, w jaki sposób system „dopa-sowuje" jednostki do swoich celów'. Z perspektywy struktura! istycznej lub psychoanalitycznej można poszukiwać przejawów oddziaływania ..nieuświadanrinnych struktur Writiego myślenia** lub archetypów na zachowania indywidualne bądź zbiorowe. W tego typu modelach eksplanacyjnych do-tJĆ daleko odchodzi się od perspektywy

działającego podmiotu.

Jacek Szmatka [1989; 1996] analizując Mro rozwoju teorii naukowych w obrę-■iś mflcrosocjologii, dochodzi do konstatacji. iż dyscyplina ta znajduje się już w fazie ..nauki dojrzałej". Stanowisko to uogólnia na całą socjologię. „Myślę, iż można uznać, że socjologia wkroczyła w fazę nauki dojrzałej w momencie, gdy czysto filozoficzna refleksja nad społeczeństwem ustąpiła miejsca teoriom społeczeństwa. Jest to właśnie także faza, w której w socjologii pojawia się metoda idealizacji; faza, w której socjologia zaczyna zajmować się analizą modeli idealnych realnych obiektów” n- Szmatka 1989, s. 29J. W odróżnieniu od nauk przyrodniczych przejście socjologii w fazę nauki dojrzałej dokonało się nie za sprawą pojedynczego autora. lecz grupy badaczy i było długotrwałym procesem, trwającym około stu lat (od 1830 r. — prace A. Comtek — do lat trzydziestych XX stulecia — prace G.łł. Mcada).

Inni autorzy zaznaczają, że socjologia jest nauką wieloparadygmatyczną. „Świadczy o tym fakt jej podziału na rozmaite szkoły i orientacje rozwijane równolegle i pozostające nieraz w poważnej wzajemnej sprzeczności'* [Z. Pucek 1990. s. 11]. Jako przykłady odmiennych paradygmatów wskazuje się orientację neopozytywistyczną. funkcjonałistyczną lub strukturalno-funkcjonał istyczną. które w pewnych momentach zyskiwały pozycję dominującą w obrębie socjologii.

Socjologia dzieli się na szereg subdys-cyplin (ok. 50). Różnorodne zjawiska i procesy badane przez socjologię zachodzą w makroskali (lub w makro strukturach), w mezo- lub mikroskali (w mikrostrukturach). Śledzi się także wzajemne zależności między tymi poziomami. Warto zaznaczyć, że najniższym (lub podstawowym — jak chcą niektórzy) poziomem analizy w teorii socjologicznej jest poziom działań społecznych. Tym. co łączy rozmaite nurty w obrębie socjologii, jest dążenie do poznania stanu faktycznego i jego opisu (socjografia). wykrywanie prawidłowości oraz wyjaśnianie (w tym i ..rozumienie'*) zjawisk i procesów zachodzących w obrębie kultury i społeczeństwa. Socjologia jest nauką empi-