DSCN1886

II. INNE ZJAWISKA GRAMATYCZNE¹ O CHARAKTERZE DZIELNICOWYM 1. Przejście iL^eL

Oddziaływanie l, l na poprzedzające je samogłoski i, y w kierunku rozszerzenia ich w e to tendencja rozwojowa występująca w staropolszczyźnie później i nie tak powszechnie, jak zmiana ir w er. Najwcześniejsze ślady przejścia iL^eL spotyka się wyjątkowo od końca XIV w., ale i w ciągu XV w. są one zupełnie sporadyczne, np. zapisy w rotach pyzdrskich: beli (1395 r.), bel (1409 r.); w rotach sieradzkich: usielstioa (1411 r.); w Ps. floriańskim: posadzely². W pierwszej połowie XVI w. ilość przykładów z el, el znacznie wzrasta, ale nie we wszystkich dzielnicach.

Dokonując przeglądu materiału z rękopisów pierwszej połowy XVI w. oddzielnie zestawiam formy takie, jak tele, telko, Mele, kielko, jele, jelko itp. Dawne oboczne postacie tych zaimków³ uległy dalszym zmianom w wyniku wzajemnego analogicznego oddziaływania form występujących najczęściej łącznie w obrębie jednostki syntaktycznej, np. tele — jele, tyle — ile, jel(k)o — kiel(k)o itp. Dlatego stosunkowo częste w staropolszczyźnie formy tele, telko, jele, kielko itp. nie są wykładnikiem tendencji rozwojowej iL^eL, a przynajmniej nie w tym stopniu, co inne przykłady z eL, np. miely, beli itp. One dopiero mogą nas zorientować w czasie i ewentualnym nasileniu dzielnicowym oddziaływania l, l, na i, y.

A oto przegląd materiału z rękopisów pierwszej połowy XVI w.⁴

1

Zob. co na ten temat powiedziano we wstępie oraz tamże w przypisie nr 12.

2

*    Zob. Z. Stieber, Rozwój fonologiczny..., s. 35. Z. Klemensiewicz (...), Gramatyka historyczna..., s. 71.

3

*    Por. A. Bruckner, Słownik etymologiczny..., s. 589 i s. 229; F. Sławski, Słownik etymologiczny..., z. 4, s. 448; Słownik staropolski, t. III, z. 1, s. 13.

4

W rubryce a) podaję formy czasownikowe, przymiotnikowe, rzeczownikowe itp., w rubryce b) formy tylko, He, kiUea itp.