DSCN1889

Zrzeszenie 237

temu są rezultatem samokontroli oraz oddziaływania sił środowiskowych. Zakres samokontroli systemu zależy od jego stopnia integracji oraz od siły systemu wyznaczanej przez takie czynniki, jak: liczba członków systemu. ich cechy biologiczne, moralne, umysłowe i społeczne, dostępny poziom wiedzy, stopień zorganizowania, możliwość oddziaływania na zachowania, a także na siły przyrody, spójność wartości.

Zakładając, że zmiana jest wszechobecna. staje się na gruncie koercyjnych teorii społeczeństwa. Pomijanie czynnika zmian społecznych charakterystyczne jest (zgodnie z rozróżnieniem Ralfa Dahrendorfa) dla teorii integracyjnych, które początkowo stosowane były głównie do badania społeczności przedpiśmiennych (funkcjonalizm). W społeczeństwach tych zmiany (o ile w ogóle występują) dokonują się w sposób niezauważalny — pod warunkiem, że nie następuje ich dezorganizacja na skutek przełamania izolacji i kontaktu kulturowego ze społeczeństwami „nowoczesnymi" W społecznościach tych zmiana traktowana jest jako coś samo przez się negatywnego, a zwyczaj oraz tradycja mają znaczenie rozstrzygające Łatwo zauważyć, że postawy wobec zmian w naszym kręgu kulturowym są niemal dokładnie przeciwstawne, jakkolwiek nie wyklucza to szacunku wobec tradycyjnych wartości i dokonań przeszłych pokoleń. (Ą.S.)

Zob. autodererminizm. dyfuzja, dynamika społeczna. neocwolucjonizm. opór wobec zmian, procentaI izm, rozwój społeczny, transformacja

Litcntura:

Locfcwood D, 1964. Social Inlegralion and Sjfttm Inlegralion [w:] Explorations In So-eulChange, G.K. Zollschan, W. Mirach (ols). Rourtcrigc and Kcgan Paul. London.

Soroko! P.A., 1975, Ztamtn zmiany immanent-tuj [w: J Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Dcrczyński, A. Jasiń-ńa-Kania. I. Szacki. PWN. Warszawa. Szczcpafuki MS., 1990. Teorie zmian spoiecz-tych, cz. 11 Teorie modernizacji, US, Katowice.

Szmatka J-. 1980. Jednostka i społeczeństwo. O zależności zjawisk indywidualnych od społecznych, PWN. Warszawa Teoria rozwoju społecznego. Wypisy, 1976, pod red. R. Dyoniziaka AE w Krakowie. Kraków.

Thomas W.I.. Znaniecki F.. 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce, t 1, Lud. Spóidz. Wy-daw.. Warszawa

Znaczący inny, zob. socjalizacja

Znaczenie, zob. definicja sytuacji.

Znieczulica społeczna, zob. dyfuzja odpowiedzialności.

Zrzeszenie, grupa społeczna celowa; cel grupy określany jest przez osoby zrzeszające się, a jego osiąganie ma służyć przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb członków zrzeszenia Nie oznacza to braku służby wobec szerszej społeczności [K2. Sowa 1988, s. 24], K.Z. Sowa wskazuje na rozróżnienie przez Arystotelesa dwóch zasadniczych rodzajów grup: polis - jako „wspólnotę dla pożytku całego tycia", oraz wspólnoty powstające dla pożytków chwilowych i częściowych [ibidem, s. 20]. Pojęciu zrzeszenia przeciwstawia się pojęcie wspólnoty, w nawiązaniu do klasycznych kategorii socjologicznych autorstwa E. Durkheima (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna) i F. Tónniesa (wola istotna i wola dowolna). Uczestnictwo we wspólnocie wynika z potrzeby współżycia z innymi i jest oparte na motywach emocjonalnych (wola istotna). O przynależności do zrzeszenia decyduje motywacja racjonalna (wola dowolna). Ujęcie współczesne reprezentowane przez R.M. Mclven» pokazuje jeszcze jedno kryterium: zakres życia grupowego. K.Z. Sowa (1988. s. 21]. referując za Mclvcrem pisze. Ze „wewnątrz wspólnoty może zamykać się i może całkowicie przeminąć całe tycie jednostki i ta właśnie cecha wspólnoty odróżnia ją zasadniczo od zrzeszenia, w którym jednostka uczestniczy tylko cząstką swoich spraw życiowych. Jako przykłady wspólnot Mclvcr wymienia: wieś, miasto, plemię, a także rodzinę, która