dydaktyka5

70 Dydaktyka ogólna

•    analizę, tzn. umiejętność dokonywania podziału danej całości na elementy składowe w celu określenia liczby i cech jakościowych tych elementów. wskazania zachodzących między nimi zależności, ustalania kryteriów podziału itp.:

•    syntezę, a więc zdolność tworzenia spójnych całości z danych elementów oraz antycypowania obrazu całości na podstawie fragmentarycznych danych;

•    ocenianie faktów ze względu na zakładane cele. kryteria wewnętrzne i zewnętrzne, zgodność uzyskiwanych wyników z celami wyjściowymi itp. (Bloom i in.. 1956; por. także Niemicrko. 1989. s. 13 i nast).

Z kolei przy podziale na elementy składowe pierwszego z wymienionych wyżej składników zakresu poznawczego, tzn. wiedzy, zaleca się aby wdrażać uczniów do poprawnego odróżniania analizowanych rzeczy. zjawisk, wydarzeń i procesów od innych, nazywania ich. opisywania. porządkowania i stosowania w praktyce, np. przy rozwiązywaniu zadań.

Bloomowska próba konkretyzacji celów kształcenia może niewątpliwie oddać pewne usługi w tym zakresie, trafnie bowiem podkreśla potrzebę ujmowania tych celów nie tylko w kategoriach opanowania, lecz również zrozumienia i zastosowania wiedzy przez uczniów. Równocześnie Jednak spotykamy w niej niedopuszczalne ze względów metodologicznych pomieszanie efektów końcowych procesu nauczania-uczcnia się. jakimi są wiedza, rozumienie itd., z operacjami stanowiącymi warunek konieczny uzyskiwania tych efektów' (analiza i synteza).

Oprócz eksponowanych wyżej celów poznawczych, konkretyzacji - , a w'jej obrębie operacjonalizacji. tzn. wyrażaniu tych celów w formie zadań. których rozwiązanie może być przedmiotem obserwacji z zewnątrz i oceny opartej na wymiernych kryteriach¹ - formułuje się również cele o charakterze afektywnym 1 psychomotorycznym. Jeśli np. program nauczania zaleca: „Rozwinąć u uczniów' wrażliwość muzyczną", to żeby zo-peracjonalizować takie zalecenie, trzeba ustalić, czy uczeń ma:

opanować Informacje niezbędne do udzielenia odpowiedzi na d na 30 pytań z zakresu historii muzyki:

•    chodzić systematycznie na koncerty muzyki poważnej: kupić sobie płyty lub taśmy z nagraniami określonych (jakich?) ar-ieł muzyki światowej i przesłuchiwać Je co jakiś czas w skupieniu: nauczyć się grać na pianinie lub skrzypcach:

•    uczynić Jeszcze coś innego (co?).

Dopiero po definitywnym ustaleniu konkretnego celu (lub celów) na-ciel dobiera niezbędne dla Jego realizacji metody i środki oraz czyni właściwy użytek.

W podobny sposób opcracjonallzujc się również inne cele o charaktc-afektywnym. dość często spotykane w programach nauczania róż* ch przedmiotów, np. .Wyrobić u uczniów świadomość (...)". „Ukształto-u wychowanków poczucie (...)" itp.. a także psychomotorycznym, np. prouradzić do opanowania przez dzieci umiejętności cięcia kartonu.

a i metali za pomocą stosownych narzędzi", .wdrożyć młodzież do krywania i usuwania zakłóceń w pracv magnetofonu określonego tyli" itd.

6. Związek celów kształcenia z celami wychowania

Właściwa realizacja omówionych wyżej celów kształcenia Jest jednym czynników decydujących o skuteczności pracy wychowaw^fczcj szkół Ogólnokształcących i zawodowych. Szczególnie sprzyja ona urzcczywlst-ieniu takich zadań wychowawczych współczesnego szkolnictwa, jak łtowanic u uczniów' szacunku dla pracy i wykonujących Ją ludzi, lrażanie dzieci i młodzieży do różnych form działalności zespołow-cj. IJanie u nich uczuć i postaw' niezbędnych w demokratycznym spolc-[czcństwle itd. Pozwala ona także osiągnąć nie tylko naczelny cel wycho-ia. jakim jest tzw. Ideał wychowawczy człowieka wszechstronnie rozminiętego. lecz również pochodne wobec niego cele ogólne, tj. rozwój oso-jwości. ukształtowanie pożądanego społecznie systemu wartości, a po-ladto cele szczegółowe, jak zaznajamianie uczniów' z określonymi faktami. wyposażenie ich w' umiejętność wykonywania pożądanych czynności Itp. Zakładamy zarazem, że działalność wychowawcza, pozostając w ścisłym związku z działalnością dydaktyczną, odnosi się główmic - aczkolwiek nie Jedynie - do kształtowania u uczniów cech kierunkowych, a więc tych. które charakteryzują dążenia człowieka. Jego stosunek do świata i do samego siebie. Jego postawy, poglądy I przekonania. Z kolei działalność dydaktyczna zmierza przede wszystkim - chociaż na tym nie poprzestaje - do formowania u dzieci, młodzieży i dorosłych cech Instrumentalnych. intelcktualno-sprawTiościowych. tzn. zdolności, zainteresowań. umiejętności oraz nawyków (Muszyński. 1971. s. 156).

Ukazane w^r tym rozdziale relacje I zależności między czynnościami dydaktycznymi I wychowawczymi, między nauczaniem - uczeniem się a wychowsnlcm - w- sposób syntetyczny przedstawiono Je w tabeli 6 - Już

1

Zgodnie z podany wyżej definicją opcracjonallzacja polega na wyrażaniu planowanego do osiągnięcia celu w postaci zadań, których rozwiązanie lub nierozwiązanie Jest możliwe do sprawdzenia i oceny pod względem Ilościowym I Jakościowym przez zewnętrznego obserwatora, a nic wyłącznic przez osobę rozwiązującą dane zadanie. Dlatego zadania le musza być formułowane przy użyciu Jednoznacznych terminów. Tego warunku nic spełniają np. takie ler miny. Jak opanować, poznać, zrozumieć Itp.. często występujące w programach szkolnych. Czynią mu natomiast zadość terminy w rodzaju: wyliczyć wszystkie składniki zbioru x. powtórzyć dosłownie treść wiersza y. spośród trzech podobnych przedmiotów w-skazać ten. który ma - Jako Jedyny - wymaganą cechę Itp.

Rozwiązywane przez uczniów zadania wymagają od nich na ogół bądź reprodukcji posiadanej wiedzy, bądź Jej zastosowania, bądź wreszcie umiejętności /.dobywania now-ej wiedzy. W pierwszym z łych przypadków uczniowie zazwyczaj odpowiadają na stawiane Im pytania. w drugim - rozwiązują problemy, wykorzystując w lym celu zdobytą wcześniej wiedzę reproduktywną. w- trzecim - robią to samo. ale „odkrywają" nowe dla nich wiadomości oraz zdobywają nowe umiejętności.