Finanse p stwa Wypych2 163

Sprawozdania finansowe jako źródło informacji o przedsiębiorstwie

tomiast w dotychczas obowiązujących formularzach sprawozdawczych na pierwszym miejscu wyszczególniano składniki rzeczowe majątku). Aktywa przedsiębiorstwa o relatywnie dużej płynności w terminologii zachodniej określa się mianem „aktywów bieżących”, co w warunkach polskich odpowiada określeniu - majątek obrotowy. W obrębie majątku obrotowego kolejno wykazywane są: zapasy, należności i roszczenia, krótkoterminowe papiery' wartościowe, środki pieniężne. Tego rodzaju uszeregowanie jest zgodne z załącznikiem do ustawy o rachunkowości: w obowiązujących dotychczas wzorach sprawozdania środki pieniężne wyszczególniane były przed krótkoterminowymi papierami wartościowymi, a jako ostatnie wymieniano rozliczenia międzyokresowe czynne, które według ustawy o rachunkowości stanowią odrębną pozycję aktywów.

Źródła finansowania majątku określane są mianem pasywów i umieszczane są po prawej stronie bilansu. Pasywa odpowiadają na pytanie, w jaki sposób (na dany dzień) przedsiębiorstwo finansuje swoje aktywa: czy ze środków własnych czy kapitałami obcymi. Pasywa obejmują zatem kapitały (fundusze) własne oraz zobowiązania przedsiębiorstwa. Poszczególne pozycje pasywów w bilansie uszeregowane są według zasady rosnącego stopnia wymagalności (pilności ich zwrotu).

W pierwszej kolejności podaje się kapitały własne, na początku kapitały podstawowe, statutowe (założycielski, udziałowy, akcyjny), a następnie kapitały pozostałe (rezerwy, fundusze, zysk zatrzymany). Postać i struktura kapitału własnego przedsiębiorstwa zależy w dużej mierze od rodzaju jego działalności i formy organizacyjno-prawnej, a także od polityki kierownictwa i właścicieli przedsiębiorstwa. W odniesieniu do spółek akcyjnych wystąpić może pozycja „Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego” (jako wielkość ujemna). Chodzi o sytuacje, gdy przy emisji akcji gotówkowych ograniczono się do częściowego zainkasowania kwot subskrybowanych przez akcjonariuszy (rozwiązanie takie jest zgodne z kodeksem handlowym, który dopuszcza możliwość pierwszej wpłaty w wysokości 25 % nominalnej wartości zakupionych akcji, a pozostałej części w terminach określonych w statucie). Pozycja ta wymieniana była W uprzednio obowiązującej sprawozdawczości pod nazwą „Aktywa zmniejszające kapitały własne” po lewej stronie bilansu -chodzi bowiem o środki, których przedsiębiorstwo faktycznie nie posiada, a więc praktycznie nie można ich w ogóle zamienić na gotówkę. Bardziej uzasadnione wydaje się być rozwiązanie obowiązujące od 1.01.1995 roku - eliminuje się w ten sposób sztuczne zwiększanie wartości majątku. Kapitał własny przedsiębiorstwa, zwłaszcza kapitał podstawowy, stanowi najbardziej stabilne źródło finansowania, spełniając równocześnie funkcję gwarancyjną roszczeń wobec wierzycieli. Zgodnie z ustawą o rachunkowości jako ostatnia pozycja w kapitałach własnych wykazywany jest wynik finansowy netto roku obrotowego (zysk netto - wartość dodatnia oraz strata netto - wartość ujemna). W obowiązującej dotychczas sprawozdawczości wynik bilansowy wykazywany był samym końcu prawej strony bilansu.

Również odmienne niż dotychczas jest umiejscowienie rezerw. Ustawa o rachunkowości rezerwom nadaje rangę szczególną. W bilansie wyszczególniane są po kapitale własnym (w dotychczasowej sprawozdawczości traktowane były jako źródło finansowania o niemal natychmiastowym okresie zwrotu). Mówiąc o rezerwach mamy na względzie odpisy tworzone w związku z podatkiem dochodowym od osób prawnych lub osób fizycznych, z należnościami od dłużników, ze stratami związanymi z realizacją przedsięwzięć gospodarczych itp. Tworzenie rezerw związane jest z możliwością wystąpienia określonych okoliczności, stanowią więc one formę zabezpieczenia się przed ryzykiem, które towarzyszy prowadzeniu działalności gospodarczej. Są one tworzone w ciężar podstawowych kosztów operacyjnych, pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów operacji finansowych - w zależności od charakteru rezerwy i okoliczności, których dotyczy ich wykorzystanie. Rezerwy wyodrębnione są więc z kapitału własnego, nie stanowią jednocześnie zobowiązań - z tych względów ich umiejscowienie w bilansie między kapitałami własnymi i zobowiązaniami.

W dalszej kolejności wykazywane są zobowiązania długoterminowe. Obejmują one długoterminowe pożyczki, kredyty, obligacje i inne papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwo. Ponieważ termin ich płatności wykracza poza okres objęty bilansem (jest dłuższy niż jeden rok) zobowiązania długoterminowe można uznać również jako stabilne źródło finansowania. Łącznie z kapitałem własnym stanowią one tzw. kapitał stały przedsiębiorstwa, który powinien zapewnić pokrycie przynajmniej wykazujących najniższą płynność składników aktywów, jakimi są elementy majątku trwałego.

Następna grupa pasywów obejmuje zobowiązania krótkoterminowe, a więc płatności o terminie nie przekraczającym jednego roku, na które składają się:

- zobowiązania wobec kredyto- i pożyczkodawców, a więc kredyty i pożyczki krótkoterminowe i płatności odsetek od kredytów i pożyczek długoterminowych przypadające na dany rok,