historia dyplomacji (371)

¹

*09. Ignacy Potocki, portret M. Tokarskiego

najwyższego organu wykonawczego — Straży, „ministra pieczęci do spraw zagranicznych”. O ile w innych dziedzinach życia państwowego panował pewien dualizm władzy: obok odpowiedniego ministra w Straży istniała komisja sprawująca właściwą administrację, o tyle dla spraw zagranicznych nie powołano żadnego specjalnego organu kolegialnego. W samej Straży ustanowiono osobny protokół spraw zagranicznych prowadzony przez osobnego sekretarza. Ponieważ w Straży król miał głos decydujący, a ministrem spraw zagranicznych został jego wieloletni stronnik i współpracownik podkanclerzy Chreptowicz, kierownictwo dyplomacji polskiej wracało do Stanisława Augusta. W praktyce jednak król liczył się z aktualnym układem sił i w dalszym ciągu przede wszystkim Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, a również i marszałek Małachowski i Kołłątaj zachowali istotny wpływ w dziedzinie polityki zagranicznej. Ponadto ówczesny skład Straży, której jednym z członków był hetman Branicki, uniemożliwiał funkcjonowanie jej jako rzeczywistego rządu. Istotne sprawy załatwiać trzeba było w poufnych naradach w gronie faktycznych kierowników obozu konstytucyjnego.

Przez cały okres Sejmu Czteroletniego działał po dawnemu królewski Gabinet obsługujący prywatną korespondencję króla z polskimi dyplomatami za granicą i nieoficjalnymi agentami królewskimi.

Już w sierpniu 1788 r. inspirowany przez Puławy sejmik lubelski domagał się, aby dotychczasowi przedstawiciele polscy za granicą zostali odwołani, a miejsce ich zajęli „z dawnych szlacheckich familii, dobrze osiadli, których by dla krewnych i majątku kraj interesował”. Postulat ten, w intencji inspiratorów, zbieżnej niewątpliwie z odczuciami szlacheckiego społeczeństwa, wymierzony był przeciw zawodowym dyplomatom królewskim, mieszcząc się w tradycyjnych wyobrażeniach o obywatelskiej służbie państwu podejmowanej doraźnie, niechętnych profesjonalizacji urzędów. Toteż zwycięstwo opozycji nad królem w 1788 r. wyrażało się nie tylko w ustanowieniu Deputacji, ale i . obsadzie personalnej placówek zagranicznych.

Józef Czartoryski został mianowany posłem w Berlinie, Stanisław Szczęsny Potocki w Petersburgu, Piotr Potocki w Stambule, Stanisław Kostka Potocki w Paryżu. Jedynie niewygodny posterunek wiedeński nie znalazł amatorów wśród arystokratów i król powierzył go Franciszkowi Ksaweremu Woynie. Posłem w Londynie chciał zostać Kazimierz Rzewuski, ale rozmyślił się, wobec czego potwierdzonym został dotychczasowy poseł, przebywający wówczas zresztą na urlopie w kraju, Franciszek Bukaty, cieszący się poparciem niektórych posłów litewskich. W 1789 r. nastąpiły nowe nominacje. Na posła w Sztokholmie wyznaczono Jerzego Potockiego (brata Ignacego), na posła w Kopenhadze Adama Wawrzyńca Rzewuskiego, a na posła w Dreźnie Jana Małachowskie-

42 — Historia dyplomacji polskie) t. 2

\

557