Image 139

Zasadniczym celem umowy kartelowej jest ograniczenie wzajemnej konkurencji oraz podział osiąganych zysków monopolowych. Producenci wchodząc w skład kartelu wyznaczają odpowiednie kontyngenty produkcji dla każdego przedsiębiorstwa i równocześnie określają ceny sprzedaży. Podział zysków jest zazwyczaj funkcją przyznanych kontyngentów produkcyjnych lub rynkowych. Przedsiębiorstwa kartelu walczą nieustannie między sobą o przydziały kontyngentów, o wielkości udziałów rynkowych oraz o podział wspólnie osiąganym? zysków. Powstające konflikty prowadzą w końcu do łamania ustaleń kartelowych przez niezadowolonych producentów. Z tej racji kartele są z natury formą niestabilną i po pewnym okresie funkcjonowania ulegają rozwiązaniu.

Kartel dąży do pozycji pełnego monopolu - wyznaczenia ceny monopolowej i maksymalizacji zysku dla wszystkich członków. Przedstawia to poniższy wykres. Dla uproszczenia przyjmujemy, że w gałęzi przemysłu działają tylko dwie firmy.

Wykres 133a. Kartel

Całkowity popyt rynkowy wynosi D, a przychód marginalny ze sprzedaży oznaczony jest jako PM_p. Każda z konkurujących firm posiada odpowiednie koszty przeciętne i marginalne, które mogą różnić się między sobą. Dodając do siebie koszty marginalne firmy 1 i 2 otrzymujemy krzywą kosztu marginalnego : dla całej gałęzi przemysłu - KM.

Warunkiem optymalizacji w ramach całego przemysłu jest zrównanie się przychodu marginalnego PM_p z kosztem marginalnym KM. Produkcja maksymalizująca zysk wynosi Q, natomiast w punkcie zrównania się podaży z popytem (punkt A) wyznaczana jest cena monopolowa.

Następnym krokiem jest wyznaczenie ilości produkcji, jaką każda z firm będzie sprzedawać po cenie monopolowej. Aby sprzedać całą Q, każda z firm winna wytworzyć i sprzedać ilość produkcji wyznaczoną w punkcie, w którym linia wyznaczona na poziomie KM = PMp przecina krzywe KM każdej z firm. Zgodnie z tym firma 1 będzie produkować Q,, natomiast firma druga wielkość Q₂.

Obydwie firmy osiągają różne zyski w zależności od poziomu kosztów przeciętnych (KCP). Firma posiadająca niższe koszty jednostkowe będzie osiągać większe zyski. Zyski firm są zaznaczone na wykresie jako obszary zakreskowane. 1

Różnice w zyskach, pomimo maksymalizacji zysku łącznego, mogą być przyczyną konfliktów i rozwiązania kartelu. Firma o niższych kosztach produkcji (firma 2) i posiadająca prawdopodobnie nadwyżki zdolności produkcyjnych w ramach kartelu, może uznać za korzystniejsze wystąpienie z kartelu i zaoferowanie swojego produktu po niższej cenie, przechwytując tym samy większy udział rynkowy.

Kartel o zróżnicowanych kosztach jest niestabilny. Należy pamiętać, że tworzenie kartelu jest kosztowne. Po pierwsze, występują koszty organizacji kartelu. Następnie powstają koszty monitorowania postępowania członków i nakłaniania ich do respektowania ustaleń kartelu. Istnieje również potencjalny koszt kar związanych z naruszaniem przepisów prawa antymonopolowego. Tak więc nie każdy kartel gwarantuje automatycznie większą przewagę przychodów nad kosztami.

Syndykat

Syndykat powstaje w wyniku umowy przedsiębiorstw, które ustalają wspólną politykę sprzedaży lub zakupu produktów. Syndykat spełnia rolę wspólnego biura handlowego przedsiębiorstw, które w ich imieniu i interesie prowadzi odpowiednią politykę cen i zbytu. Syndykat kontroluje również rozmiary podaży wyznaczając poszczególnym przedsiębiorstwom odpowiednie limity produkcyjne. Niekiedy syndykat towarzyszy kartelowi, potęgując pozycję monopolistyczną zrzeszonych przedsiębiorstw.

Poole, ringi, kartele i syndykaty nie są związkami trwałymi. Poszczególne firmy wchodzące w skład tego typu porozumień pozostają niezależnymi podmiotami gospodarczymi (zachowują odrębność własnościową i nie tracą niezależności prawnej) i dlatego w przypadku pojawienia się ostrych konfliktów (sprzeczności interesów) łatwo może dojść do rozpadu porozumienia monopolistycznego.

Trust

Trust stanowi jakościowo wyższą formę monopolizacji produkcji. Trust jest nowym przedsiębiorstwem, powstałym zamiast samodzielnie istniejących dotychczas firm. Akcjonariusze (udziałowcy) poszczególnych przedsiębiorstw przekazują swoje udziały zarządowi trustu otrzymując w zamian certyfikaty trustowe. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład trustu tracą swą niezależność ekonomiczną i prawną. Trustem zarządza rada wykonawcza. Zyski wypracowane przez przedsiębiorstwa płyną do centralnej kasy trustu. Rada trustu dzieli osiągnięte zyski proporcjonalnie do udziałów poszczególnych firm w truście.

Koncern

Koncern jest zespołem odrębnie działających przedsiębiorstw, należących jednak do wspólnego właściciela. Duże, silne kapitałowo przedsięborstwo wykupuje akcje innych firm lub doprowadza do fuzji organizacyjnych uzyskując w ten sposób kontrolę nad nimi. Poszczególne firmy wchodzące w skład koncernu działają samodzielnie w oparciu o rachunek ekonomiczny. Równocześnie jednak centrala koncernu ustanawia długofalowe strategie rozwoju przedsiębiorstw oraz zakreśla im zasięgi rynków zbytu. Konkurencja między przedsiębiorstwami koncernu zostaje zlikwidowana.

Cechą wielu koncernów są technologiczne powiązania pionowe przedsiębiorstw. Koncern samochodowy może obejmować przedsiębiorstwa związane z wytworzeniem samochodu, tzn.: stalownie, przedsiębiorstwa przemysłu gumowego,

279