Image 167

cji produkcja artykułów spożywczych nie jest optymalna ze społecznego punktu widzenia (jest mniejsza, niż optimum społeczne).

Wykres 156. Korzyści efektów zewnętrznych

(b)

Na wykresie 156a linia SZM (społecznych zysków marginalnych) znajduje się powyżej poziomu ceny (P) dla wszystkich wielkości produkcji (Q). Gdyby konsumenci płacili za całość SZM, wówczas przedsiębiorstwa zwiększą produkcję do Q₂.

Jeżeli uwzględnimy wszystkie koszty zewnętrzne produktów spożywczych (wykres 156b), wówczas krzywa kosztów marginalnych przesunie się w lewo. Równowaga zostanie osiągnięta w punkcie E, gdzie SKM_s = SZM_s.

Warunkiem społecznego optimum produkcji jest zrównanie się społecznych kosztów marginalnych ze społecznymi korzyściami (zyskami) marginalnymi: SKM = SZM.

WYCENA EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH

Różnice między prywatnymi i społecznymi kosztami działalności gospodarczej wynikają z powstawania negatywnych lub pozytywnych efektów zewnętrznych. Istnieje kilka możliwości uwzględnienia efektów zewnętrznych w analizie ekonomicznej oraz określenia ich wartości finansowej (ceny).

Jedną z takich możliwości jest rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych w ramach i przy pomocy mechanizmu rynkowego. Inne rozwiązania, częściej spotykane w praktyce gospodarczej, wymagają ingerencji administracyjnych w postaci opłat, podatków, subsydiów itp.

Rynek działa skutecznie - twierdzenie Coase.

Przyjmijmy następujący przykład: na terenie malowniczo położonej gminy działa firma produkcyjna zanieczyszczająca powietrze oraz przedsiębiorstwo turystyczne zarządzające ośrodkiem wypoczynkowym (hotel, basen, korty tenisowe itp.). Technologia stosowana w firmie produkcyjnej wymaga używania czystego powietrza, natomiast stan środowiska rzutuje na popyt na usługi oferowane przez firmę turystyczną.

Jeżeli powietrze pozostaje dobrem wolnym (nikt nie ma w stosunku do niego prawa własności), wówczas nie działają prawa rynku - brak jest ceny czystego powietrza, a firma zanieczyszczająca środowisko może traktować koszt używania czystego powietrza jako zerowy.

Gdyby firma produkcyjna była właścicielem powietrza, wówczas mogłaby osiągać korzyści sprzedając czyste powietrze przedsiębiorstwu turystycznemu. Równocześnie właściciel musiałby ograniczyć zanieczyszczanie powietrza, bowiem wzrost zanieczyszczenia oznacza utratę dochodów otrzymywanych od firmy turystycznej.

Gdyby prawo własności do czystego powietrza posiadała firma turystyczna, wtedy obciążałaby opłatami firmę produkcyjną za zanieczyszczanie powietrza, powiększając jej koszty produkcji.

Podstawowym warunkiem skutecznego rozwiązania problemu efektów zewnętrznych za pośrednictwem rynku jest prywatna własność zasobów.

Ograniczając produkcję i w ślad za tym zanieczyszczenie powietrza firma produkcyjna porównuje utratę korzyści (zysków) związanych z tą decyzją z korzyściami w postaci przychodów kompensacyjnych otrzymywanych od firmy turystycznej. Jeśli przychody kompensacyjne będą większe od utraconych zysków, wówczas firma będzie redukować produkcję i poziom zanieczyszczenia powietrza.

Wykres 155 na str. 333 ilustruje różnicę między SKM i KM. Stanowi ona maksymalną wielkość rekompensaty, jaką skłonna będzie zapłacić firma turystyczna przedsiębiorstwu produkcyjnemu za ograniczenie produkcji.

Dla wielkości produkcji mniejszych od Q₂ opłaty kompensacyjne są mniejsze od dodatkowych korzyści ze wzrostu produkcji. Firma turystyczna płaci zbyt mało, aby powstrzymać firmę produkcyjną przed zwiększeniem produkcji i zanieczyszczenia. Dla wielkości produkcji większych od Q₂ przychody kompensacyjne są na tyle wysokie, że firmie nie opłaca się zwiększać produkcji o dodatkowe wielkości.

Zakładając, że nie występują dodatkowe koszty przetargowe, obydwie firmy mogą osiągnąć porozumienie i realizować społeczne optimum produkcji (Q₂).

Jeżeli prawo do czystego powietrza posiada firma turystyczna, wówczas powstaje kwestia wielkości opłat, które gotowa będzie ponosić firma produkcyjna za zanieczyszczanie powietrza.

Firma produkcyjna będzie płacić za możliwość zwiększania produkcji (i zanieczyszczenia) tak długo, jak długo koszt marginalny z tym związany będzie mniejszy od przychodu marginalnego. W ostatecznym rozrachunku firma produkcyjna będzie skłonna płacić firmie turystycznej kwotę równą różnicy między SKM i KM i zwiększać swoją produkcję do wielkości Q₂.

Rozwiązanie rynkowe dotyczy tych wszystkich sytuacji, w których prawa własności zasobów są jednoznacznie przypisane przynajmniej jednemu z podmiotów. Mechanizm rynkowy jest wówczas skuteczny, doprowadzając do optymalnego (społecznie) rozwiązania. Optymalny poziom produkcji i zanieczyszczenia jest wynikiem przetargu między podmiotami.

335