img039 2

całkiem odmiennie odczytane w zależności od tego, w jakim kraju człowiek żyje i wychowuje się ¹ Na przykład w Chinach określenie „oczy jej zrobiły się okrągłe i rozwarły się szeroko” ² nie oznacza zdziwienia (jak skłonni bylibyśmy to w Polsce ocenić), ale gniew Wysuwanie języka oznacza u Chińczyka zdziwienie, a u Amerykanina lekceważenie i niechęć ³

Wyrażenie emocji jest więc także uwarunkowane środowiskowo i podlega prawom uczenia się. Emocje występują w ścisłym związku i współdziałaniu z procesami poznawczymi. Związek ten jest dwustronny, można obserwować zarówno wpływ emocji na procesy poznawcze, jak i wpływ procesów poznawczych na powstawanie i rozwój określonego rodzaju uczuć.

Dziecko, które przeżywa uczucia radości podczas wykonywania jakiejś czynności będzie miało tendencję do powtarzania jej, natomiast uczucie przykrości, doznana porażka spowoduje unikanie określonego działania. Na przykład jeśli dziecko, które uczy się czytać podczas pierwszych prób poznawania liter spotka się z zachętą dorosłych, ich pochwałą, nagrodą, to czynność ta nabierze dla niego znaczenia pozytywnego i chętnie będzie podejmowało następne próby z nowymi nie znanymi jeszcze znakami graficznymi. Jeśli natomiast podczas prób czytania spotka się z naganą ze strony dorosłych (znowu źle nazwałeś literkę), wyśmiewaniem czy niecierpliwością, to wywołane w nim emocje negatywne mogą spowodować znie-

chęcenie do podejmowania tych czynności, a w konsekwencji niższy poziom wyników uczenia

się.

Podany przykład ilustruje jedną tylko z możliwych sytuacji, dokumentujących' wpływ emocji na rozwój procesów poznawczych. Znane są także zależności polegające na selektywnym postrzeganiu pewnych zjawisk pod wpływem przeżywanych emocji. Szczególne znaczenie mają tu emocje o dużej intensywności. Obserwuje się wówczas tendencje do spostrzegania zjawisk zgodnie z treścią przeżywanych emocji. Dziecko, które doznaje uczucia lęku, ma skłonność do postrzegania tego, co dzieje się wokół niego jako przerażające, groźne.

'• truje to następujący przykład. Adaś i Ewa wracając do domu spotkali psa, który szczekając wybiegł na drogę. Opisując to zdarzenie rodzicom chłopiec określił psa jako bardzo duże zwierzę, które rzuciło się na niego, bo chciało go ugryźć. Ewa natomiast twierdziła, że był to mały, niegroźny piesek, który chciał się z nimi pobawić i przyjaźnie ich obskakiwał. Różnice w opisie i w spostrzeganiu przez dzieci cech psa wynikały z emocjonalnego nastawienia. Adaś miał w swej przeszłości niekorzystne doświadczenie, był pogryziony i widok nadbiegającego psa wzbudził w nim uczucie strachu, co rzutowało na określone spostrzeżenia

•    l/iecka. Ewa takich niemiłych doświadczeń nie miała, była przyzwyczajona do zabaw z psem są-

•    indów, spostrzegła więc sytuację jako zaproszenie do zabawy.

Zależność pomiędzy emocjami a procesami poznawczymi polega nie tylko na wpływie uczuć na pmcesy poznawcze. W rozwoju dziecka obserwujmy także wpływ procesów poznawczych na jego

30

:n

1

   E. R. Hilgard: Wprowadzenie do psychologii. Warszawa 1957 PWN.

2

   Tamże, s. 255, 256.

3

   Por J Strelau: Emocje i motywacje. W- J. Strelau A. Jurkowski, Z. Putkiewicz: Podstawy... Jw.