img054

silny stan napięcia charakteryzujący się poczuciem zagrożenia, a jednocześnie bezradności, niepokoju i bezsilności¹. Lęk jest emocją bezprzedmiotową, co oznacza, że nie uświadamiamy sobie źródła wywołującego stan zagrożenia, jednostka w celu uniknięcia przeżywania lęku uruchamia różnego typu mechanizmy obronne.

Strach w odróżnieniu od lęku określa się jako reakcję na rzeczywiste i aktualnie istniejące niebezpieczeństwo. Jednostka odczuwająca strach zna przyczynę, która go wywołuje — podczas gdy lęk pojawia się na ogół bez uchwytnych przyczyn i może dotyczyć ewentualnych doznań w przyszłości powstających często w wyobraźni osoby przeżywającej lęk.

Różnica między strachem a lękiem polega na tym, że strach jest „reakcją na określone, obiektywne bodźce zagrażające, natomiast lęk powstaje w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości osobowości” ².

W części przypadków lęk przejawia się bezpośrednio. Dziecko mówi np. „boję się ciemnego pokoju”, „boję się, jak jestem sama” Najczęściej jednak lęk nie jest uświadamiany, przejawia się on natomiast pod postacią innych objawów (nerwicowych). Zadaniem ich jest obrona przed sytuacją zbyt trudną (lękotwórczą) wzbudzającą bardzo przykre odczucia, z którymi nie potrafimy poradzić sobie w inny sposób. Zatem w sytuacji, która wzbudza silny lęk, organizm uruchamia cały szereg mechanizmów (tak zwanych obronnych), które są ochroną przed bezpośrednim przeżywaniem lęku. Taką drogą uniknięcia odczuwania lęku mogą być u dziecka, które boi się pójść do przedszkola, objawy typu: bóle brzucha, wymioty, bóle głowy itp. Tak więc lęk ujawnia się albo bezpośrednio, albo w sposób zastępczy pod postacią symptomów nerwicowych.

Najczęstsze lęki występujące u dzieci w wieku przedszkolnym to lęki przed ciemnością, przed pozostaniem samotnie w domu, przed zwierzętami czy groźnymi zjawiskami przyrody Częstą postacią lęków u dzieci w wieku przedszkolnym są lęki nocne. Jak podaje H. Sulestrow-ska pojawiają się one u dzieci między 2 a 8 rokiem życia, przy czym występują u około 2—3% ogółu populacji dziecięcej³ Z reguły rodzice bardzo niepokoją się obserwując napad lęku nocnego. Dziecko budzi się w nocy, twarz jego wyraża przerażenie, oczy są szeroko otwarte; dziecko zrywa się, krzyczy, ale nie reaguje na uspokajanie rodziców, nie odpowiada na ich pytania. Oddech jest przyspieszony, dziecko jest spocone i drżące. Napad taki może trwać od kilkunastu sekund do 15 minut, a nawet dłużej⁴ Rano po obudzeniu dziecko nie pamięta nocnego incydentu. Lęki nocne częste pojawiają się w okresach trudnych przeżyć wywołanych na ogół sytuacją rodzinną, konfliktami między dzieckiem a rodzicami, obiecaną lub wymierzoną karą. Badania prowadzone przez H. Sulestrowską pokazały, że u 75% dzieci z lękami nocnymi stwierdzono złą sytuację rodzinną i nieprawidłowe metody wychowawcze. Matki tych dzieci są często osobami niepewnymi siebie, niezrównoważonymi w kontaktach z dziećmi, lę-

61

1

   Por. M. Kostecka: O pojęciu lęku. W: L. Woloszynowa (red.): Materiały do nauczania psychologii, Seria IV, tom 3. Warszawa 1969, PWN.

2

   M. Kostecka: O pojęciu... jw., s. 235.

3

II. Sulestrowską: Współczesne poglądy na istnienie lę-

4

!<ów nocnych u dzieci. „Psychiatria Polska” 1975 nr 3. *' Por Ph. Bark er: Podstawy,..] w.