img078

144 ROZDZIAŁ 14 Zaburzenia psychiatryczne a rehabilitacja

Lęk

Lęk, tak jak depresja, często towarzyszy niesprawności fizycznej. Ma komponenty fizjologiczne, behawioralne i poznawcze. Jego objawy mogą obejmować:

•    przeczucie, że stanie się coś złego;

•    drażliwość;

•    niepokój;

•    zamartwianie się;

•    problemy z koncentracją;

•    uczucie ucisku w klatce piersiowej lub trudności z oddychaniem;

•    objawy sercowo-naczyniowe takie jak uczucie palpitacji;

•    objawy ze strony układu pokarmowego takie jak suchość w ustach, kłopoty z połykaniem, luźne stolce;

•    objawy ze strony układu mięśniowo-kostnego takie jak ból i napięcie mięśnia czepca, karku albo ramion;

•    problemy ze snem takie jak kłopoty z zaśnięciem i niespokojny sen;

•    zaburzenia łaknienia;

•    objawy ze strony układu nerwowego takie jak obniżenie ostrości wzroku, parestezje i zawroty głowy;

•    unikanie sytuacji prowokujących lęk, na przykład agorafobia;

•    unikanie aktywności fizycznej, a nawet unikanie towarzystwa innych osób.

Te ostatnie objawy w warunkach oddziału rehabilitacyjnego mogą być interpretowane jako zachowania aspołeczne lub brak inicjatywy i napędu, będące konsekwencją uszkodzenia mózgu, a tymczasem leczenie lęku może przynieść poprawę stanu chorego.

Leczenie

Stosowane mogą być metody psychologiczne i/lub farmakoterapia. W ich obręb wchodzą:

•    Specyficzne programy treningowe kształcące umiejętność radzenia sobie z lękiem, w tym techniki relaksacyjne i dystrakcyjne.

•    Specyficzne techniki doradcze, omówione w podrozdziale dotyczącym depresji.

•    Leki przeciwlękowe - należy ich unikać jak najdłużej, chociaż benzo-diazepiny są względnie bezpiecznymi i skutecznymi lekami przeciw-lękowymi. Terapia, o ile może być wdrożona, powinna być krótka. Wycofanie się z podawania leku bywa trudne i grozi wystąpieniem lęku z odbicia.

•    Leki przeciwdepresyjne często wywierają efekt przeciwlękowy i można je stosować nawet przy braku objawów depresji.

Należy podkreślić, że lęk może być wywołany, a z pewnością nasilony, przez brak wystarczających informacji i wyjaśnień dotyczących obecnych lub mogących się pojawić objawów bądź przebiegu i rokowania w danej chorobie. Skuteczna i nacechowana współczuciem komunikacja jest prawdopodobnie najlepszym lekiem przeciwlękowym. Odpowiednia profilaktyka i leczenie zaburzeń lękowych są zatem zadaniem całego zespołu rehabilitacyjnego.

Zespół stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego może pojawić się u każdej osoby, która przeżyła traumatyczne zdarzenie. Waga zdarzenia niekoniecznie musi dobrze korelować z ciężkością objawów, gdyż poszczególni ludzie inaczej reagują na te same stresory. Paradoksalnie najcięższe urazy mózgu przebiegają zwykle z okresem niepamięci pourazowej i niemożności przypomnienia sobie traumatycznego zdarzenia. Niektórzy autorzy uważają, że zespół stresu pourazowego z definicji nie może rozwijać się u tych pacjentów. Prawdopodobnie nie jest to prawdą, gdyż objawy mogą pojawić się u pacjentów po wysłuchaniu szczegółowej relacji ze zdarzenia. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opublikowało specyficzne kryteria diagnostyczne (DSM IV). Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu występowania:

•    Uporczywego ponownego przeżywania zdarzenia.

•    Nawracających lub sporadycznych stresujących wspomnień.

•    Nawracających lub sporadycznych nieprzyjemnych koszmarów sennych związanych ze zdarzeniem.

•    Unikania miejsca zdarzenia.

•    Intensywnego dystresu wtórnego do różnych czynników spustowych, symbolizujących lub przypominających fragmenty zdarzenia.

Ten ostatni objaw prowadzi do wysiłków mających na celu uniknięcie myśli lub uczuć związanych ze zdarzeniem oraz do uczucia odizolowania i separacji od innych ludzi.

Często utrzymują się następujące objawy:

•    Nadmierne pobudzenie.

•    Trudności z zasypianiem.

•    Drażliwość

•    Problemy z koncentracją.

•    Nadmierna reakcja wzdrygnięcia na bodźce.