img087

miernych wymagań stawianych przed dzieckiem. Istnienie zbyt wysokich aspiracji rodziców co do osiągnięć dziecka stwarza atmosferę stałej presji wywieranej na dziecko, groźby odrzucenia emocjonalnego w wypadku niedociągania do stawianych przed nim standardów.

Wśród ojców dzieci nerwicowych najczęściej obserwowano postawę bierną w stosunku do dziecka. Niekiedy bierność i niezaradność ojców zaznaczała się wyraźniej w stosunkach małżeńskich (byli zdominowani przez żonę), natomiast w stosunku do dzieci cechowali się oni surowością i agresywnością.

Jak wynika z badań, najczęściej spotykanym układem w rodzinach dzieci zaburzonych emocjonalnie jest dominująca i agresywna matka oraz pasywny i podporządkowany jej ojciec, kompensujący swoje niepowodzenia życiowe w agresywnych wybuchach skierowanych na dziecko. Przy takim układzie dziecko nie ma oparcia w żadnym z rodziców. Matka rygorystyczna, żądająca podporządkowania i karząca za jego brak, nagradza jedynie te formy zachowania, które są wyrazem uległości i zależności dziecka. Tłumienie przejawów samodzielności myślenia, swobody wyrażania uczuć prowadzi u dziecka albo do protestu i różnych form zachowań agresywnych, będących wyrazem buntu prze-^ ciwko sztucznie narzuconemu autorytetowi, albo do rezygnacji z własnych dążeń i całkowitego podporządkowania wymaganiom osób, od których dziecko jest zależne.

Nie ma ono oparcia także w pasywnym ojcu, który zdominowany przez matkę, nie podejmując z nią partnerskiego dialogu, prezentuje postawę wycofującą się w sytuacji ewentualnych konfliktów, pozostawiając żonie rolę osoby decydującej w sprawach rodziny. Swoje niepowodzenie w roli partnera, a także w roli ojca kompensuje częste aktywnością zawodową lub społeczną. Poczucie własnej bezradności na terenie domu prowadzić może do wybuchów niezadowolenia kierowanych na dziecko. Ze strony ojca spotyka się ono zatem albo z obojętnością i wycofaniem się w sytuacji grożącej konfliktem albo z wybuchami gniewu, ostrymi karami.

Wydaje się oczywiste, że przy opisanych wyżej postawach rodziców w rodzinach tych nie mogą wytworzyć się prawidłowe więzy emocjonalne. Więź emocjonalną określa się jako „przeżywanie uczucia miłości i serdeczności do wszystkich osób w rodzinie” ¹

Lęk przed reakcją matki przy braku oparcia w ojcu powoduje, że dziecko nie nawiązuje z nimi prawidłowych kontaktów uczuciowych. Badania prowadzone wśród dzieci o zaburzonym rozwoju emocjonalnym pokazały, że często są one silniej związane uczuciowo z dalszymi członkami rodziny niż z matką i ojcem ²

Niejednokrotnie osobą, która w odczuciu dziecka jest mu bliższa, darząca miłością i zapewniająca poczucie bezpieczeństwa, jest babcia lub dziadek. Niekiedy jest to uwarunkowane dodatkowo tym, że dziecko podczas pierwszych lat życia przebywało poza domem rodzinnym, wychowywane przez dziadków Wyniki badania testem projekcyjnym układu E. Bene i J. Anthony’ego ³ przeprowadzone

' l) Skwara: Zależność między poziomem aktywności spo-Iresiiej dzieci a ich percepcją więzi emocjonalnej w rodni Ir. „Psychologia Wychowawcza” 1977 nr 5, s. 510.

*    i u lania te były przeprowadzane podczas obozu nauko-w. en .tudontów, pod kierunkiem A. Kozłowskiej.

*    i* I Anlhony-Bene służy do badania stosunków we-w im|| i; \ od/.innych. Zainteresowanego czytelnika odsyłam <i . u.i a*.pojących pozycji: J. Rembowski: Metoda projek-

127