img147

222

Heimdall nazywa się ten, który jest określany jako biały As (hviti as), jest on wielki i święty, urodziło go jako syna dziewięć dziewic (meyiar niu), wszystkie siostry. Nazywa się on też Hallinskidi i Gul-lintani, jego zęby są bowiem ze złota, jego koń nazywa się Gulltoppr („o złotym grzbiecie”). Mieszka w miejscu, które nazywa się Himinbjorg („niebiańska góra”), położonym przy moście Bifrost. Heimdall jest strażnikiem bogów {yardar goda) i dlatego osiadł przy krańcu niebios gdzie pilnuje mostu przed Górskimi Olbrzymami (begrisum). Potrzebuje mniej snu niż ptak, potrafi równie dobrze w dzień jak w nocy widzieć na odległość stu stajań, potrafi słyszeć nawet to, jak trawa rośnie na ziemi, a wełna na owcach, i wszystko, co jest od tego głośniejsze. Ma trąbę (ludr), która nazywa się Giallhorn, a jej dźwięk słyszalny jest we wszystkich światach.

Snorri cytuje potem znany już nam opis Himinbjorgu z Grimnismal (13), gdzie Heimdall przedstawiony jest jako bóg, który w swej siedzibie wesoło popija miód. Następnie przywołuje Heimdallargaldr, a raczej dwa jego zachowane wersy (innych oczywiście nie znamy), gdzie bóg ten mówi o sobie:

Jestem dzieckiem dziewięciu matek,

Dziewięciu sióstr jestem synem.

Według B.-M. Nasstrom (2001, 128) motyw ten może pochodzić z Irlandii. Matki Heimdalla wymienia Hyndluljod (37). Niekiedy (raczej niesłusznie) utożsamia się je z dziewięcioma córkami Aegira. Hyndluljod (35-38) opisuje jego narodziny następująco:

Zrodził się ktoś w początku wieków,

wielce mocny w czarach, z rodu bogów (rogna kindir)-,

dziewięć rodziło człowieka z gwoździem,

dziewic Olbrzymek, na krańcu świata.

Tu następuje standardowa strofa z zapytaniem, czy chcemy o Heimdallu dowiedzieć się więcej i wyliczenie Olbrzymek, którymi były Gjalpa, Greipa (nota be-ne są to imiona córek Geirroda), Eistla, Eyrgiafa, Ulfruna, Angeya, Imdur, Atla i Jam-saxa (skądinąd jest to imię matki Thora). Potem dowiadujemy się rzeczy ciekawych:

I wzmocniony został siłą ziemi, zimną morską wodą i dzika ofiarną krwią.

Badacze, którzy - jak Ursula Dronke - skłonni są sprowadzać postać Heimdalla do personifikacji drzewa świata, dostrzegają w dziewięciu matkach Heimdalla dziewięć korzeni lub konarów. Trudno powiedzieć, czy w interpretacji takiej więcej jest poezji, czy nauki.

W Thrymskvidzie (15) Heimdalla uznano za najmądrzejszego z Asów (hvi-tastr asa), który „zna przyszłość jak inni Wanowie”. Nie oznacza to, że tylko co uznany za Asa Heimdall był Wanem. Pieśń podkreśla tylko, że miał ważną cechę Wana - właściwą dla nich zdolność patrzenia w przyszłość. W tym przypadku jego mądrość przejawiała się w dobrej radzie dla bogów mówiącej, że przebierając Thora za Freję zdołają odzyskać jego skradziony młot.

Hyndluljod (43) opisując narodziny Heimdalla podkreśla, że był on spowinowacony ze wszystkimi rodami, ale chyba jedynie z rodami ludzi:

Zrodzony został w wieków zaraniu,

Wzmocniony mocą ziemi,

Mienią go królem najbogatszym.

Krewniakiem wszystkich rodów ludzi.

Według Voluspa bowiem (1) Heimdall uznawany był za ojca wszystkich ludzi, „większych i mniejszych”. Wyjaśnia to Rigsthula, gdzie opisano, jak pod imieniem Riga Heimdall odwiedził po kolei trzy zagrody: niewolnika, kmiecia-wojownika i możnowładcy. Spędziwszy w każdej z nich po trzy noce z gospodynią spłodził przodków wszystkich stanów: niewolników, gospodarzy-wojowników i wielmożów (z których pochodzą królowie). Nie był więc stwórcą ludzi (tę rolę spełnił bowiem Odyn ze swymi towarzyszami) ale nadał ludzkości porządek społeczny nieodłącznie związany z ustanowieniem hierarchii (G. Dumezil 2000, 151-168). W jakieś wersji mitologii nordyckiej mógł jednak również pełnić rolę współtwórcy świata, bowiem jego walkę z Lokim pod (lub na) Singastein spróbowano zinterpretować jako walkę dwóch przeciwnych sobie bogów-współstwórców, prowadzącą do wydobycia ziemi z morza i jej poszerzenia (K. Schier 1965, 586).

Heimdall rzadko pojawia się w poezji skaldów, poświadczony został jednak już w dziesiąto wiecznej Husdrapie (10) Ulfa Uggasona, który przedstawił go razem z najważniejszymi bogami, uczestniczącymi w pogrzebie Baldra. Bez imienia - określony mianem „strażnika bogów” - w tejże samej Husdrapie (2) walczy z Lokim. Motyw jego zębów użyty został w kenningu złota określanego jako „zęby Hallinskidiego”, tanna Hallinskida (Gium Geirason Grafeldardrapa 13; Skj. BI, 68). W Skaldskaparmal (8) Snorri do podanych już w Gylfaginning przydomków Heimdalla dodaje jeszcze kenningi „wróg Lokiego” (Loka dolgr), nawiązujący do ich walki o Brisingamen i śmiertelnego boju w ragnarok, i „poszukiwacz naszyjnika Freji” (mansaekir Freyiu), związany z jego walką z Lokim ojej naszyjnik. Najciekawszy jest jednak kenning miecza Heimdallar hofud {Skaldskap 8)- „głowa na Heimdalla”. Jak dowiadujemy się od Snorriego „mówi się, że Heimdall został przebity uderzeniem ludzką głową”. Mówiącego o tym mitu nie znamy. Ale głowę konsekwentnie nazywano kenningiem mjotudr Heimdallar („przeznaczenie Heimdalla”)¹. Snorri {Skaldskap. 8) podaje dalej, że Heimdall był określany jako „odwiedzający Yagasker i Singastein, gdzie wal-

1

Do tego nawiązują nie całkiem jasne kenningi Heimdallar hjor = głowa (Grettir, Lv 7. Skj. B1, 289) i Vindhles hjalms fylli = miecz (Snorri, Hattatal 7, 1931, 218); por. M. Kristensen 1930-1931,82.