skanuj0009 (325)

—    siła bodźca obojętnego, który staje się warunkowym. Jeżeli jest on słaby, na granicy progu, warunkowanie może okazać się nawet niemożliwe;

—    obecność innych bodźców obojętnych, na tle których przebiega warunkowanie.

Czasem reakcja warunkowa wytwarza się na zespół bodźców; jeśli jednak działają one na różne narządy zmysłowe, mogą powodować wzajemne hamowanie reakcji związanych z tymi bodźcami i osłabienie już istniejącej reakcji warunkowej. Pawłów nazwał to zjawisko hamowaniem zewnętrznym. Dlatego do eksperymentów nad warunkowaniem buduje się kamery dźwiękoszczelne oraz izolujące od działania innych bodźców.

Do odruchów bezwarunkowych Pawłów zaliczał: pokarmowy, obronny, orientacyjny, płciowy; na ich podłożu mogą powstawać różne odruchy warunkowe. W naturalnych warunkach życia zwierząt odruchy warunkowe pełnią ważne funkcje przystosowawcze do warunków środowiska. Reakcje warunkowe występują oczywiście nie tylko u zwierząt, lecz również u ludzi. Mamy wiele odruchów warunkowych związanych z jedzeniem (i innymi naszymi reakcjami bezwarunkowymi), jak uwarunkowanie na porę posiłku, na widok jedzenia, a nawet pomieszczenia, w jakim zwykle spożywa się posiłki itp. Jednakże u człowieka dominujące stają się bardziej złozone rodzaje uczenia się.

Typowe eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadza się wykorzystując odruch pokarmowy i obronny bądź tez szereg reakcji fizjologicznych, będących komponentami różnych form zachowania (np. reakcja skórno--galwaniczna, odruch mrugania, zmiany naczyniowe, różne reakcje wydziel-nicze związane z regulacją temperatury ciała czy metabolizmem). Wszelkie reakcje fizjologiczne regulowane przez podkorowe ośrodki nerwowe (głównie układu wegetatywnego) dadzą się warunkować i to zarówno u zwierząt, jak i u ludzi (por. badania Bykowa, 1 951). Bodźcami warunkowymi dla tych reakcji mogą być zarówno bodźce zewnętrzne, jak i bodźce pochodzące z wnętrza organizmu (interoceptywne i proprioceptywne)¹.

Warunkowanie instrumentalne

Dzięki procesom warunkowania klasycznego nowe, dotychczas obojętne bodźce stają się sygnałami bodźców bezwarunkowych, a tym samym sygnałami dla pojawienia się reakcji bezwarunkowej. W toku warunkowania instrumentalnego organizm uczy się tego, ze osiągnięcie (lub uniknięcie) bodźca bezwarunkowego jest możliwe dopiero po wykonaniu pewnej określonej reakcji, niezależnej od reakcji bezwarunkowej. Schemat tego warunkowania przedstawia rysunek 4.

1

Są to pobudzenia pochodzące od receptorów znajdujących się w ściankach narządów wewnętrznych organizmu.