img168

264

cznym źródle pisanym, i nie tylko brak jej w tekstach narracyjnych, ale nawet wśród imion Matron nie znajdujemy żadnego po niej śladu. Bardzo skromne są też świadectwa jej czci w toponomastyce (J. de Vries 1957, 302-303), podczas gdy ślady kultu Freji są w nazewnictwie Skandynawii bardzo liczne.

Frigg po raz pierwszy poświadczona została u Longobardów, gdzie występuje jako Frea (Origo Gentis Langobardorum 1; Paweł Diakon, Historia Longobardów, I, 7-8) i już w ich tradycji jest żoną Godana, czyli Wotana. W Drugim zaklęciu merseburskim występuje jako Frija, jej siostrą jest tam Volla, a głównymi postaciami stojącej za treścią zaklęcia fabuły są Wotan (jak skądinąd już wiemy, mąż Frigg) i jej syn Baldr⁴⁷. Z postacią Frigg trwale związany jest motyw podstępnej rywalizacji z małżonkiem. Już w tradycji longobardz-kiej Frea wspiera Longobardów, a Wotan Wandalów. Gambara, matka legendarnych wodzów Ybora i Agiona, miała uprosić u Friji zwycięstwo Winilów nad Wandalami - wbrew woli Wotana, którego o to samo prosili Wandalowie. Ten obiecał im, że zwyciężą ci, których pierwszych ujrzy wcześnie rano. Za radą Friji Winulowie, wraz ze swymi kobietami, które swe długie włosy ułożyły na twarzach jak brody, pojawili się o świcie w takim miejscu „by mógł je zobaczyć Godan, który ma zwyczaj patrzeć przez okno w kierunku wschodnim”. Ten zauważył je i zdziwiony spytał „kim są ci długobrodzi”. A Frija stwierdziła, że skoro dał im nową nazwę (Longobardowie to „długobrodzi”), to powinien dać też i zwycięstwo⁴⁸. W Eddzie poetyckiej (Grimnismal, wstęp prozą) pupilem Frigg jest Agnar, a podopiecznym Odyna przeciwstawiony mu Geir-rod, który idąc za niegodną radą Odyna pozbywa się brata i sam obejmuje tron. Frigg mści się jednak za jego śmierć, i posyłając podstępnie Odyna do kraju Geirroda sprawia, że ten bierze boga na męki i za jego obrazę ginie, a królem zostaje jego syn Agnar, noszący imię stryja i pełniący rolę alter ego zamordowanego wychowanka Frigg. Skuteczniejsza okazuje się więc ostatecznie opieka bogini.

Najlepsze poświadczenia postać Frigg znalazła oczywiście w mitologii nordyckiej. Jej imię znane było skaldom i pojawia się w kenningach Kormaka (Lv 43, 60: Skj. BI, 80, 84) oznaczających kobiety. Była córką Fjorgynna (Ls. 26; Skaldskap 19), żoną Odyna (Gylf. 9; Skaldskap. 19), matką Baldra i teściową Nanny. Interesująco brzmi jej określenie jako współżony Odyna. Użyte w tym ^{1 2} kontekście przez Snorriego w Skaldskaparmal (19) słowo elja, oznaczające na ogół kochankę, wskazuje w tym miejscu na Frigg jako rywalkę wymienionych z imienia Jórd, Rindy, Gunnlody i Gridy, najważniejszych kochanek Odyna³. Natomiast podczas wygnania Odyna z Asgardu jego bracia Wili i We mieli nie tylko podzielili pomiędzy siebie jego majątek, ale też dzielili się wdziękami Frigg jako swojej wspólnej żony (Ls. 26; Ynglinga saga 3).

Pomimo że w późnej mitologii skandynawskiej wyraźnie podkreślano cechy Frigg jako wzorowej matki i żony, to w Anglii Aelfric określił ją jako „bezwstydną boginię, zwaną Wenus lub po duńsku Frigg” i kontynuował: „Wenus (= Frigg), która była córką Jupitera (= Odyna), była kobietą tak bezwstydną w swej rozpuście, że spała ze swym ojcem i bratem” (B.-M. Nasstróm 2001, 144). Niewykluczone, że Aelfric pomieszał tu Frigg z Freją, ale piątek, dies Ve-neris, nie przypadkiem przecież poświęcono Frigg.

Snorri nazywa Frigg „królową (drotning) Asów i Asynji” {Skaldskap. 19). Równej jak ona czci doznawać miała wśród bogiń jedynie Freja (Gylf 35). I podobnie jak Freja, Frigg posiada szatę sokoła, pozwalającą jej zmieniać postać i latać w powietrzu {Skaldskap. 19); kiedyś zabrał szatę potajemnie Loki i jako sokół wpadł w ręce Hrungnira {Skaldskap. 18). Frigg wraz z Freją proszono o pomoc przy połogu {Oddr. 9). Frigg, podobnie jak Freja i Gefjon, obdarzona była zdolnością jasnowidzenia i według Lokasenny (29; Gylf. 20) znała przyszłe losy ludzi i bogów, ale nie głosiła proroctw. W micie o śmierci Baldra nie daje wszakże dowodu swych zdolności w tej dziedzinie. Wraz z Odynem Frigg zasiadała na jego magicznym tronie Hlidskjalf {Grimnismal, wstęp prozą), na którym tronuje wraz z nim w początkowych strofach Yafthrudnismal (1-4). Wątek ten da się dostrzec już w tradycji longobardzkiej, gdzie - jak zauważyliśmy -Godan-Wotan ma zwyczaj wyglądać przez okno, i z całą pewnością było to okno magiczne.

Frigg mieszka w Fensalir, i choć nazwa jej siedziby jest raczej dziwna i oznacza „bagienne domostwo” (J. de Vries 1962, 117), miała to być najwspanialsza z sadyb bogiń {Gylf. 35; Skaldskap 19). Co ciekawe, nie wspomina się o niej w wy-

1

⁴⁷    Patrz wyżej, s. 114.

2

8    Paweł Diakon, Historia Longobardów 7-8. U Saksona Gramatyka (Gęsta Danorum, VIII, 13, 1) Gambara występuje pod imieniem Gambaruc. Jej imię (od gandr-bera, „dzierżąca różdżkę”) wskazuje na znajomość czarów i rolę wieszczki (L.P. Słupecki 1998, 73-74).

3

Jórd była matką Thora, Rinda Waliego, a Gridr Widara, wszystkie są przedstawiane jako kochanki Odyna. Tyczy to jednak przede wszystkim Gunnlody, z którą Odyn zdobywając miód poezji spędzić miał jedynie trzy noce, zaliczenie jej przez Snorriego do grupy najważniejszych partnerek Odyna i matek jego synów nakazuje postawić pytanie, czy i z tego związku Odyn nie miał potomka -jako że nie wszystko o mitologii nordyckiej wiemy, nie jest to pytanie bezpodstawne. Z pozostających do zagospodarowania synów Odyna można by jej przypisać jako dziecko Hóda, nie wiemy bowiem, kto był jego matką, można też i Bragiego, który jako bóg poezji pasowałby do tego mitu znakomicie, patrz wyżej, s. 198 i 231.