IMG79

56

dujących się na wewnętrznej stronic goleni. Nogi grzebne występują u owadów iyj^ stale lub okresowo w środowisku glebowym, a niekiedy u owadów żyjących w drcwń_lc Najbardziej efektownie są one rozwinięte u turkucia podjadka, a występują także u chrah* szczy. komików, gnilików i innych chrząszczy.

Pozostałe typy nóg nic występują w zasadzie u owadów leśnych. Nogi pływne p_r/y. pominające wiosła występują u owadów wodnych, nogi chwytne u modliszek, a nogj _Qfc pne umożliwiające obejmowanie włosów ssaków - u wszy.

Ruch nóg umożliwia złożony układ mięśni oraz trzy stawy, biodrowy, krętarzowy i kolanowy. Staw biodrowy porusza kończynę w przód i w tył. staw krętarzowy do góry i w dół. Staw kolanowy uzupełnia pozostałe kierunki. Mechanizm ruchu nóg tułowiowych owadów oparty jest na zasadzie trójnoga: równocześnie poruszają się trzy nogi, np. prawa przednia i tylna oraz lewa środkowa, następnie lewa przednia i tylna oraz prawa środkowa itp. (rys. 3.29).

Chód owadów nie jest jednak zbyt szybki i nawet najszy bciej poruszające się biegacze żyjące na terenach otwartych, np. na wydmach śródleśnych, poruszają się wolniej od pająków. Można stąd wnioskować, że rozwój nóg postępował w następstwie utraty umiejętności lotu.

Nogi tułowiowe larw owadów są przeważnie słabiej wykształcone niż u postaci dorosłych. często zanikają stawowe połączenia między poszczególnymi członami. Zarówno u larw biegaczowatych. jak i kusakowatych goleń jest połączona trwale ze stopą w tzw. stopogoleń (tibiolarsus) (rys. 3.30 A). U wielu larw stopa jest jednoczłonowa. Są też larwy beznogie.

Nogi odwłokowe gąsienic składają się z przedbiodrza. będącego grubym płatem skórnym. biodra o kształcie wałeczka i poduszeczkow atej podeszwy, wciągalncj części nogi uzbrojonej wieńcem haczyków (rys. 3.30 B.C). Tc trzy części nóg odwłokowych są połączone błonami stawowymi. Na chropowatej powierzchni haczyki zwracają się końcami w dół i zaczepiają o nicrów ności. Na powierzchni gładkiej pazurki są skierowane końcami ku górze, a skurcze mięśni (retraktorów) powodują powstanie próżni pod podeszwą, tak że przysy sa się ona do podłoża. Larwy rośliniarck mają nogi podobnie zbudowane. Mieszczą się one z reguły na segmentach od II do VIII i na X. Narządami ruchu są także wyrostki oskórkowe (urogomphi) IX tergitu larw różnych chrząszczy.

Jeszcze większe znaczenie dla poruszania się larw tych owadów ma segment X i XI odwłoka, ustawiony skośnic ku dołowi w stosunku do osi ciała i podpierający odwłok. L wielu larw sprężykowatych urogomphi są silnie zesklerotyzowane i mają mniej lub bardziej wyraźny cęgowaty kształt. Zapewniają one larwom żyjącym w glebie możliwość odpychania się od luźnego substratu. dzięki czemu bardziej skuteczne staje się przesuwanie ciała do przodu. Larwy gatunków sprężyków, które żyją w glebach zwięzłych, nie mają zwykle takich przystosowań - koniec odwłoka jest u nich obły.

,'echą charaktery styczną budowy skoczogonków - Collembola jest obecność mechanizmu skocznego znajdującego się na brzusznej stronie odwłoka, a utworzonego z wyspe-^Sk'^{ada Si?} °^{n Z Wide,ck} skocznych (furcula, na IV segmencie kładn    hl Z r T " ⁿ'^e*'^{Clk,Cg0 W}>'^ros,ka ™ segmencie II. Widełki obejmują do-

l ^hwytuTa^td.. "' T"¹ T°^{gą W} "‘W-ednim czasie zwolnić widełki 3 31 A» Owad otrzsmui ^L" ^UJ^{C ,ch} 8^wahownc odwrócenie końcami do tyłu (rys.

Na nlllT "^{,ęC,C d}° ^ty'^{U 1 Wyk}°^{nUJC sk}»^k *> Pr/odu.

zykuwatych    ^aJ^^chm,/m sk,|szny dorosłych chrząszczy z rodziny sprę-

usznej stronic tułowia i składa się z wyrostka przedpier-

J?

y\

Rysunek 3.29    _    _a CM „ _(wg Szwanw*za 1956:

Sposób poruszania się owadów z pomocą nog.    ^    trunku po«uzrwi

<ropkami oznaczono nogi |ednocześnie ^<jol^^a|^*^    _(l Gierasimowa. 19521 i - men zwv

ciata. limą przerywaną - kierunek ruchu.    ^    wieikoec .kroku’ wory

2 - ruch nibymiemikowców. 3 - ruch miernikowców.

asla od 1 do 3