IMG49 (6)

196

196

Rysunek 8.109

Zer cetyńca większego widoczny na wewnętrzne) stronie ko ry sosny (wg Nunberga, 1964)

'tego. a następnie, pod koniec swego rozwoju równolegle do włókien drzewa. Chodniki larwalne osiągające długość do 20 cm prawic nic naruszają biciu i są wypełnione brunatną mączką. Końcowy odcinek chodników larwalnych jest zagłębiony w korze i zakończony kolebką poczwarkou ą. Stadium poczwarki trwa 10-U dni i już od połowy łtpca następuje wylot młodych chrząszczy. Zarówno stare chrząszcze, które składają jaja na wiosnę, jak i chrząszcze młode żerują w końcowych pędach wierzchołkowej części korony sosny. Chrząszcze stare udają się w korony po zakończeniu składania jaj. tj. około połowy maja. celem odbycia żeru regeneracyjnego. W tym celu wgryzają się w zeszłoroczny pęd poniżej pączka szczytowego i żerują w rdzeniu, kierując się w stronę pączka. Chrząszcze młode udają się w korony w drugiej połowie lipca i wygryzają rdzeń w końcach pędów tegorocznych, uzyskując w wyniku żeru uzupełniającego zdolności rozrodcze. Wokół otworu wejściowego prowadzącego do pędu tworzy się lejek żywiczny, a uszkodzone pędy łamane są przez silne wiatry jesienne i opadają na dno lasu jako tzw. cetyna Irys. 8.110). Cetyńce przebywają wewnątrz pędów aż do listopada, kiedy z reguły opuszczają je i udają się na zimowiska w grubej korze szyi korzeniowej na ogół starych sosen. Tam wygryzają krótki, sięgający bielu chodnik, w którym zimują. Gdy kora jest cienka, a więc na młodych drzewach, chodniki zimowisk cetyńca przebiegają okrężnie na pograniczu kory i drewna, wpływając niekorzystnie na gospodarkę wodną drzewa i ułatwiając infekcję opieńce miodowej. W marcu cetyńce opuszczają zimowiska i przystępują do rozmnażania. Generacja cetyńca większego jest więc w Polsce jednoroczna. Postać dorosła żyje do lat trzech.

Cctymcc większy ma dość liczny zastęp wrogów naturalnych, których efektywność nic została jednak dostatecznie poznana. Wydaje się. że duże znaczenie w ograniczaniu liczebności tego komika mają drapieżne chrząszcze.

Rysunek 8.110

Zer regeneracyjny cetyńca większego w pędzie sos ny - cetynie (lot. B i Z Scbnaiderj

szczególnie aktywne w czasie zakładania chodników macierzystych: przektasek mrówe-czka - Thanasimus formicarius L. i obumicrck spłaszczony - Rhizophugus depressus f*. Pierwszy z wymienionych drapieżców atakuje chrząszcze nadlatujące na dłużyce sosnowe i osłabione drzewa, drugi wyżera jaja tuż po ich złożeniu przez samice cetyńca. W larwach cetyńca pasożytują bleskolki: Rhopalicus suspensu* Rat/.. R. azureus Ratz i Eulelus rapo-emphi Ruschka. inne gatunki tej rodziny oraz męczelkowalc Wreszcie ważną role pełnią ptaki żerujące na pniach drzew, szczególnie dzięcioły, kowaliki, sikory i pclzaczc. Przy dużym zagęszczeniu larw cetyńca i w sprzyjających warunkach pogodowych, na owadach przebywających w żerowiskach dochodzi do wybuchu cpizoocji białej muskardyny Braii-rrriii bassianu.

Cclynicc większy jest rozprzestrzeniony w całej Europie. Syberii i Japonii. Występuje też w północnej Afryce, na Wyspach Kanaryjskich. Głównym drzewem żywicielskim jest sosna pospolita. Zasiedla też. inne gatunki sosny, sporadycznie świerk, modrzew i jodłę.

Z uwagi na ogromny obszar drzewostanów sosnowych, rozliczne przyczyny ich osłabienia i straty powodowane w produkcji drewna przez cetyńca większego, gatunek ten można uważać za najczęściej występującego groźnego owada lasów Polski.

Szkodliwy jest żer larw cetyńca pod korą drzew osłabionych i żer ow adów dorosłych w pędach koron. Sosny zasiedlone przez larwy cetyńca usychają w zasadzie jeszcze w tym samym roku, rzadziej w roku następnym. Uszkodzenie koron powodowane przez cetyńca w czasie żeru regeneracyjnego i uzupełniającego, tzw. strzyżenie koron, zmniejszając powierzchnię asymilacyjną koron, prowadzi do strat przyrostu wysokości i grubości drzew, zmniejsza owocowanie, deformuje korony, które stają się stożkowate, oraz powoduje ogól-

*

Rysunek 8.111

Korony sosen .strzyżono" przez cetyńce (lot. S. Kinolskil