IMG14

124

. ,    ^{n 1 m 1} innych osobników własnego gatunku może być informacja o p,,|_ca

P ^na f'^rllP^łn'" transportować do gnia/da. lub o obecności nicpr/YiaeicUt^.,. tun u w obrębie mrowiska, co wymaga wspólnej obrony. Feromony znacznikowe _c, czemu strukturalnym są produkowane przez samice (królowe) lub samce Icrmitńw i ują kierunki reprodukcji płci w koloniach tych owadów.

Feromony kontrolujące rozwój dojrzałości płciowej występują u prostoskrzydłych p,. dzących niby-socjalny tryb życia (stadny). U szarańczy są produkowane przez dorosłe, /„j to ubarwione samce w wyspecjalizowanych komórkach cpidermy i wydzielane na powi_crj,_ chnię kutikuli przez cienkie kanaliki. Oddziaływają one olfaktorycznic lub przez, koniak, ciał na młode osobniki obu płci. powodując przez, stymulację ciał przyległych dojrzewanie gonad łych owadów i synchronizację dojrzewania płciowego całej populacji, co ina ważne znaczenie dla rytmu rozmnażania i reprodukcji.

Feromony agregacyjne mają duże znaczenie dla zjaw isk populacyjnych, a ich poznanie jest ważne z punktu widzenia praktyki ochrony roślin. Są one zwykle produkowane przez osobniki jednej płci. ale oddziałują zarów no na samce, jak i na samice. Feromony te-go typu produkują np. niedojrzałe samice bielojadów Dendroctomis lub samce komików Ips. U tych ostatnich feromony są produkowane przez komórki ścian jelita cienkiego, w związku z czym odchody tych owadów zmieszane z irocinkami wyrzucanymi z żerowi-ska są atrakcyjne także i dla innych chrząszczy będących drapieżcami komików. Znaczenie feromonów agregacyjnych polega na przekazywaniu inlormacji o obecności atrakcyjnego pokarmu i stąd wymienione komiki nigdy nie produkują ich. jeśli nie znajdują się na drz.ewic przydatnym do zasiedlenia. Feromony agregacyjne ogłodka wiclorzędowego składają się z trzech substancji (rvs. 3.97). Dwie z nich są produkowane przez gruczoły umieszczone na śródtułowiu i odwłoku: <->-4-Methyl-3-hcptanol oraz. mulitsiriattna. Trzecia

3

Rysunek 3.97

Feromony ogłodka wielorzędowego Scolytus multistriatus Marsh, (z Dajo-za. 1980). I: (-)-4-Methyl-3-heptanol. II: Multistriatina. III: (-)-ct-cubebene

Budowa i tunkcie ciaH

° ^3,3 owadów leśnych loc

/_)-a-cubehcnc związana jest z atakowaniem h    ⁵

_U1„U (Buism.) M-r. Feromon jest atrakcyjny iak,?T ^Wuwu P™' gntyha Cr , _wjt|or/ędo*ego (Lamer , ,n.. 1976. Dajoz.    ^dla *“P«>.ców ,

Proces zasiedlania drzew przez korniki skład    ^EWkj

pojedyncze latające osobniki poszukują odpowicdnteTd^L"    ^W Parnym „an,e

pic następuje ukierunkowanie lotu na drzewa „słabuj ^/a,i'-Hcmu. w dntg,_m £ koncentracja owadów na tych drzewach Dw, pierw    'T"" •*»«»

_niku kierunkowego działaniu atraktantów zywicny h ^    ^>"³¹'¹- wy-

syskutek kierunkowego oddz.alywania feromonów _rrtl_v7' ³ «eśe,ow„ , dn^. laj#* drzewa w pterwszym etapie. Dane o nu,«jw^3’^{ch P}™/ «**niki zasied-wszy przedstawił R.T. Anderson w 1948 _r. Wvdz,_clan,c subT^”-***'³"'*' P“ « pierzyli feromonów, sygnalizuje tu atrakcyjność pokarmu w ^J' ""^l6n,eB° zwabiania", fcjonalny do liczby chrząszczy, które pierwsze zasiedliły dr,™ ^M^>^nuki J™ Pmpo-ści rozrodczych.    ■^<m?- do stanu ich zdolno-

: przez sam-

_k,_!adaD^ar^r«n_U.p₁.r,,/_ym,g_fl.Ho_IArcKHr«₁n,V,^r!rikrr^^C.^,^'^k'^=eOW'^t'

U komików wiclożcnnych. jak komik drukarz feromon-cc. u jednożcnnych. jak oglodki. biclojad. drwalniki’- —-    ‘ ^ ^prolluko'^Mn<^: I

mciowo sam-

_ce. Produkcja leromonow z.alezy od stanu fizjolog,cznego drzew , rozpoczyna s,e w _mi, mcncc zerowama owadow. Zwiększenie zawartość, węglowodanów^™^™ i wzrost ciśnienia osmotycznego drzewa sprzyjaj, bardziej intensywnemu wydzielaniu fel mmonów. które owady produkują już po kilku godzinach po zaatakowaniu drzewa. Dlu-gość działania feromonów zależy od biologicznej właściwości komików. U monogamicz-nego drwalnika paskowanego feromony wydzielane są przez mczaplodnionc samice, a ich produkcja zostaje przerwana po zapłodnieniu. Produkcja feromonów następuje po kilku godzinach od zasiedlenia drzewa i osiąga maksimum w ciągu jednej doby. Po pojawieniu się samców szybko się zmniejsza, lecz mimo to zostaje zachowana przez około 2 tygodnie

Ograniczenie produkcji feromonów, które w różnym stopniu jest obserwowane u wszystkich gatunków, jest zabezpieczeniem populacji przed nadmiernym zasiedleniem tych samych drzew. W innym wypadku grozi przegęszczenic populacji powodujące wysoką śmiertelność.

Obecność feromonów agregacyjnych w prądach powietrza jest wyczuwalna na odległość okoto 1 km. Feromony agregacyjne komików, jakkolwiek wykazują wysoką specyficzność gatunkową, to są także atrakcyjne dla pasożytów i drapieżców tych owadów. Sprzyja to odnajdowaniu żywicieli i ofiar.

znacznych kosztów ich produkcji, znajdu-

Feromony można ekstrahować lotnymi rozpuszczalnikami (aceton, ksylen, eter siarkowy i inne) z ciul owadów, identyfikować, a następnie dążyć do sztucznej >shsymc/y Sy n

tetyczne feromony płciowe i agregacyjne. mimo

ją coraz szersze zastosowanie do oceny liczebności populacji szkodników ^l’^raz w wej koncentracji w wyznaczonych miejscach celem zwalczaniames anis/ncgiu cznego. Szczególne sukcesy osiągnięto m in. » zastosowaniu u o    i*,_eU/e-

stycznych nad brudnicą nieparką i do zwalczania oglt a    ^k _{s nc} j,,

dowego. brudnicy mniszki. W Polsce szczególne    Ipstó.e

prognozy i zwalczania komika drukarza, jak np. prc| • oraz drwalnika paskowanego - Linoprax.