IMG40

pulacji jest rezultatem dwóch zdarzeń wynikających z hraku pokarmu i zakłócenia mechanizmu determinacji płci. lepszej przcżywalności samców tych gatunków, u których samice są większe i stąd wymagają więcej pokarmu do zakończenia rozwoju. Rozwój samców trwa w ięc krócej, co ponadto skraca okres, w którym ich larwy luh poc/warki mogą zostać zniszczone przez drapieżcę.

W fazie rctrogradacji. w wyniku zaistnienia niekorzystnych dla populacji warunków, jej gęstość gwałtownie maleje. Na ogół obserwuje się w tym czasie liczbowa przewagę samców i mniejsza płodność samic, któa* skl.1d.114 jaja w części niczaplodninnc. Udział osobników spasożytowanych dochodzi do 70*ł Liczebność¹ populacji litotaga spada do minimum 1 po 2 lub 3 latach gradacja przyjmuje formę latcncyjna.

Gradację owadów liściożcmych rozpoczynają 'tę zwykle w miejscach najbardziej szkodnikowi odpowiadających, czyli w tzw pierwotnych ogniskach gradacyjnych. Są tu najczęściej jednogatunkowe 1 jcdnowickowc drzewostany rosnące na ubogich glebach, gdzie występowały już w przeszłości silne wpływy człowieka: pożary, grabienie ściółki, wypas bydła, głębokie orki, użycie nasion drzew niewłaściwego pochodzenia i inne.

Osłabienie drzew i drzewostanów, zubożenie wtórnych łańcuchów troficznych powoduje. że w ogniskach gradacyjnych rozwój gradacji wyprzedza o około 2 lata obszary sąsiednie. Duże zagęszczenie populacji Itściożcrcy powtrduje jego przerzuty do innych drzewostanów. gdzie w ten sposób powstają migracyjne ogniska gradaeyjnc. Ponadto w miejscach. gdzie warunki dla szkodnika są mniej odpowiednie, tam wzrost jego liczebności dokonuje się z opóźnieniem, także w ogniskach gradacyjnych mających nazwę wtórnych. W ten sposób gradacja rozprzestrzenia się od terenów łatwiejszych do trudniejszych do opanowania.

Przebieg zmian liczebności owadów żerujących na aparacie asymilacyjnym nie jest równic charakterystyczny dla innych grup ekologicznych fitofagów. Wynika to stąd. że fo-liofagt mogą znajdować pokarm w sposób nieograniczony czasem i przestrzenią, podczas gdy inne dcndrofilnc fitofagi mają warunki odży wiania bądź w czasie, bądź w przestrzeni ograniczone. Występowanie owadów żerujących na nasionach jest zależne od periodyczna set obradzama nasion 1 rozmieszczenia drzew obfitujących w nasiona, a zatem ograniczone w czasie i przestrzeni. Z kolei owady żerujące pod korą drzew osłabionych nie znajdują w drzewostanach o przeciętnych warunkach rozwojowych pokarmu rozmieszczonego w przestrzeni równomiernie 1 w sposób ciągły - przeciwnie, osobniki osłabione stanowią stale 3-Yi całej populacji drzew w zdrowym drzewostanie. W takich warunkach owady zerujące pod korą 1 w drewnie drzew osłabionych (szkodniki pni drzew) występują w formie kolonijnej, co zabezpiecza ich reprodukcję przy niskiej liczebności populacji. Równocześnie charakteryzują się one dużym potencjałem rozrodczym i migracyjnym, który realizuje się. gdy pojawi się większa liczba drzew osłabionych, np. pod wpływem niekorzystnych zmian zj« >ts ,w wody w glebie, chorób systemów korzeniowych, zniszczenia aparatu asymilacyjnego, pożaru 1 wielu innych przyczyn. Przebieg zmian liczebności szkodników pm drzew /jlc/s od sity 1 charakteru działania czynników osłabiających drzewa. Zmiany takie mogą być ogniskowe, czyli lokalne 1 pandemiczne - obejmujące większe powierzchnie drzewostanów Zmiany ogniskowe liczebności szkodników pm drzew dzielą się na ogniskowo-chromc/ne 1 ogniskowo-cpizodycznc.

Zmiany ogniskowo-chrontc/nc związane są z lokalnym 1 wolnym działaniem czynników osłabiających, np występowaniem huby korzeniowej

oslabuiHcym/np'

S2SST^n,c **-* — - ■££££;

* Pandcmicznc zmiany liczebności szkodników pni maj, miejsce w drzewostanach zniszczonych przez po/ar. zer foli.,fagów a szczególnie na obszarach o zakłóconych stosunkach wodnych lub znajdujących się pod wpły wem zanieczyszczeń przemysłowych powietrza. Liczebność owadów wówczas gwałtownie wzrasta, co powoduje szybkie wyezerpy-w-antc sic dostępnego po karmu , wynikające stąd tendencje do migracji i atakowania drzew i drzewostanów o niskim stopniu osłabienia. Wyróżnia się tu 5 następujących faz zmian liczebności Igradacji). koncentracja i wzrost zagęszczenia populacji, kulminacja, emigracja i rozgęszczenie populacji, depresja (w czasie której populacja pod wpływem czynników regulujących - drapieżców i pasożytów - traci potencjalną możliwość szyhkicg.I wzrostu liczebności) i stabilizacja. Stabilizacja jest powrotem do stanu wyjściowego (Woroncow,

1963).