IMGw17

ze względu na niezbyt oczywistą stopniowalność tych komponentów — odpowiednie typy ze względu na każdy z tych komponentów.

Typologiczne zainteresowanie komponentami poznawczymi postaw, tj. wiedzą, jaką mamy o przedmiocie postawy, z miejsca wysuwa dwojakie zasady typologii postaw ze względu na ich poznawczą zawartość.

Klasyfikować je możemy: a) ze względu na rozległość wiedzy, jaką mamy o przedmiocie postawy, b) ze względu na jej prawdziwość.

Zacznijmy od zagadnienia rozległości wiedzy — lub inaczej, od stopnia rozbudowania komponentu poznawczego postawy wobec jakiegoś przedmiotu, grupy czy sytuacji. W ramach tak określonego podwymiaru nasuwa się celowość ilościowego uporządkowania postaw — od takich, w których komponent poznawczy jest ledwie zarysowany, sprowadzony jedynie do przekonania

0    istnieniu lub możliwości istnienia pewnego przedmiotu, do takich, w których wiedza nasza o jego funkcjach i następstwach jego istnienia jest nader rozległa. Dziecko straszone „dziadem”, jeśli nie chce jeść kaszki, nabiera warunkowej negatywnej reakcji emocjonalnej na dźwięk słowa „dziad”, chociaż mało uprzytamnia sobie własności przedmiotu swojej postawy. W toku eksperymentów nad warunkowaniem klasycznym udało się kształtować postawy wobec pozbawionych większych wartości poznawczej znaków czy symboli. Silnym reakcjom emocjonalnym nie towarzyszyła tu większa wiedza o oznaczanym przez ten symbol przedmiocie postawy, bo go w ogóle nie było itd.

W innych przypadkach wiedza ta może być rozległa, a komponent poznawczy silnie rozbudowany. W postawie Polaków wobec Niemców w czasie ostatniej wojny światowej silnym ocenom

1    emocjom towarzyszyła rozległa wiedza o własnościach i zachowaniach „przedmiotów postawy”.

Osobnym zagadnieniem, aczkolwiek związanym z rozległością wiedzy o przedmiocie postawy jest coś, co można by nazwać stopniem jej artykulacji. W pewnych przypadkach wiedza o jakimś przedmiocie — mniej lub bardziej rozległa — ma charakter całościowy — dotyczy przedmiotu postawy w całości. W innych •przypadkach rozporządżamy systemem wierzeń czy przekonań

43