IMGw30

i dążeń badanych, próbując ocenić ogólną wypadkową działania tych czynników.

f) Ważne dla przekształcenia zamiarów w działanie jest też istnienie warunków środowiskowych, sprzyjających realizacji zamiarów, bądź też im przeciwdziałających. Tak np. z badań wyborczych wiadomo, iż największą szansę zmiany decyzji wyborczej w ostatniej chwili i głosowania niezgodnie z pierwotnymi zamiarami mają ci, którzy przebywają w środowiskach o odmiennych przekonaniach niż ich własne. Wiemy, iż jednym z czynników ułatwiających trwałość zamiarów podjęcia wyższych studiów młodzieży inteligenckiej jest życzliwe poparcie dla tych zamiarów ze strony najbliższej rodziny i szerszych kręgów spo-łeczno-towarzyskich, gdy dzieci rodzin robotniczych i chłopskich realizują nieraz swoje zamiary wbrew postawom najbliższego otoczenia.

Nasuwa się tu dyrektywa, aby uwzględniać w przewidywaniach informacje o typie stosunków środowiskowych, oddziałujących na badanych.

g) Wreszcie, o czym już pisałem wyżej, należy dążyć do tego aby Walencję przedmiotu postawy ulokować na możliwie w pełni zarysowanym tle systemu wartości ludzi, których działania zamierzamy przewidzieć, próbując zarazem oszacować szansę aktywizacji celów wobec celu nas interesującego konkurencyjnych, tj. zajmujących w tej hierarchii pozycję wyższą.

I dyrektywa najogólniejsza: przewidywania sformułowane dla warunków szybkich przemian społecznych są znacznie mniej wiarygodne niż dla stosunków ustabilizowanych.

Wspominałem już wielokrotnie, iż istotnym źródłem błędów w przewidywaniu zachowań na podstawie diagnozy postaw jest bezzasadne zakładanie, iż w postawie istnieje wyraźnie skrystalizowany jej komponent behawioralny. Nie oznacza to jednak, aby postawy, w których nie ma komponentu behawioralnego (określone wyżej jako postawy poznawcze czy choćby afektywne asocjacje), nie nadawały się zupełnie do przewidywania zachowań w sytuacjach, w których przedmiot postawy znajdzie się w polu działania jej właściciela. Jednakże w sytuacji tej charakter działania wywołanego przez postawę określony być może jedynie w kategoriach nader ogólnych, w takich, jak „dążenie ku” lub

56