ingarden2

Rema* Intc/Jfiy _ Z awe ewh Omrmktrtt    9

względami!)- Analizującego przeto w poszukiwaniu najogólniciszcjsinik. tury dzieb łZWki. Jiicrackicj. musimy niejako mieć w polu wadzenia'obok niego "najróżniejsze inne utwory poetyckie, żeby do ogólnej .•niktuzy tac zaliczył przypadkiem czegoś. co by było charakterystyczne tylko ÓSprzytoczonego ut»ocu lub też utworów jemu podobnych, jak np. to. że jest piany wierszem.

Gdy przystępujemy do badania tego rodzaju utworu nie uprzedzeni -przez zajłoe zjóry powzięte przeświadczenie, uderza nas przede wtzysl- i jarowośćjego bodowy. Czytając przytoczony wiersz - po- [ dobńic^ak CaZde dzjcł5u:er^{1 2}ck»e - z jednej strony |»Hiw.«my się od jego początku aż do fazy końcowej, słowo po stówie, wiersz po wierszu ku coraz”to nowym jego częściom uż do słów: Jedźmy, nikt nic wola!” i Z drugiej zaś natrafiamy w każdej z tych części nu pewną wielość skład- j .^ików. które, choć w naturze swej różnorodne, przynależy ściśle do siebie. 'Mamy więc w_jednym wymiarze² następstwo faz—części dzieli po ttobic, w_d/ug!m zaś współ_występowanic wielu różnorodnych składni- | ków, jak ję także nazywam: warstw. Oba jc wymiary są przy tym koniecznie do siebie przynależne, albowiem sprawia to natura występujących w dziele ¹ czynników. Ostatecznym, względnie samodzielnym składnikiem dzieła jest ₍ mianowicie zdanie. Ono to właśnie z istoty swej zawiera w sobie wiele < po sobie następujących.stówJ. które pod wieloma względami są jego | niesamodzielnymi składnikami, ale dadzą się jeszcze w jego całości wyróź- i nić. Słpwa te zaś. posiadając brzmienie i znaczenie i odnosząc się do czegoś, wnoszą w dzieło literackie różnorodność składników. Ta dwuwymiarowość. a zarażem, wewnętrzna zwartość budowy, wyróżnia pod względem anatomicznym dzieło literackie spośród wszystkich rodzajów dzid sztuki, z tym 'nota bene. żc wielowarstwowość w‘dziele literackim jest szczególnego rodzaju. a więc różni się Od wiclownrstwowości np. obrazu².

Składaki doe^_ występujące w jego poszczególnych fa/ath. u co óo^Wg² s>«go ogólnego typu w każdej fazie dzleii takie same i'pojawiają się &² • szale w tym samym doborze, różnią się natomiast między sobą co do £ swych bardziej szczegółowych własności Z uwagi na ich ogólny typ ją-' /r one następujące:(aj)pewien twęr językówo-br zm icnio wyJ. w szczegół- <W»-oośei brzmienie słowa². ($)'> znaczenie słowa lub sens jakiejś wyższej jednostki językowej, w szczególności /-dama. £).to. o czym w dziele mowa. a Więc przedmiot przedstawiony w dziele łub w poszczególnej jego części. wre$zci^d)>pewśep wygląd, w którym przejawia się w sposób naoczny odpowiedni przedmiot przedstawiony’. Przechodząc od jednejjazy dzieła do drugiej zauważamy, żc elementy jednorodne, występujące w różnych fazach, wiążą się nu ogóTzę sobą -W-całości..wyższego" rzędu”’ Prowadzą ooc przy tym nieraz do pojawienia się tworów lub zjawisk całkiem nowych, choć pozostających w ramach typu wyznaczonego przez ogólną naturę, podbudowujących je składników. Np. brzmienia słów. występując po sobie w pewnym określonym porządku, wiążą się nieraz - jak w przytoczonym przykładzie - w całości, nazywane przez nas ..wierszami" (np.: ..Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu” lub: „Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi"), te zaś z kolei łączą się ze sobą często w strofy., które znowu ze swej strony składają się na całość jeszcze wyższego 'rzędu (w naszym przykładzie tzw. .-forma” sonetu). Wiersze tc jako pewne twory trzeb² przeciwstawię pewnym zjawiskom, które się na nich pojawiają, a są rów-tsież językowo-brznucniowej natury. Należy tu npjytm. rymowanie się² melodia wiersza itp. Od razu jednak zdajemy sobie sprawę, że przynajmniej niektóre ze zjawisk tego rodzaju nie pojawiają się we wszystkich dziełach

*    -Crytamy" ©czywdoe ut«óe drukowany lub. cgóioicj mówiąc. ujiudj. ak ²ta»

■w Mim m«f mówiony ji «loł" jot mon KokUb » gdaś-iwcps ■poaażrwa. Oycamc to w jena płtciKj wptowada pewne sauny w jm o««crj baien Mad ■ sposobie poaawnau go pr»i ajtdaU W bUm rac Mut składnik giłcay K IM amai SU doda fcenebego (por. O potamtmó, Mfenkkfoy

•    żóckióny może stlooei b»»y pomcdacó po ęeotu -słowo". Małe lo jednak był ł"a«ai W)ib ica bomu bywa eaęgo utywaay aa auam ciloici zkagoinnej i Mmgo kmnirwii i m macanego ² w» nma Beto ui w uiHns oąga oyCh q²eM> jodynie “ tym mr— bM o jlom².

’ Na nidote róZoocodnyeh Atadak&m - dóde lantu> urmgółoołd • uagedi) mtuai purwy Arysiotcln w Patryce. Sinojdoil mumm oj—uticb praw okąo •Uaoatkbw doda l«tatoy. że jaucae a praqroł uroi tonletj aaaady duda Mcracbepo. jedyme mpirycaMtayuMmapomcjrgoacacnbły.ktCrtrMócdyjrgooogs latnacśąecjo!jedufc.żc ••M onyeh aiadolM nywieaóa aMm>K Uórr tą kiilr jdytomi aalory. jtk i te.

Uóre — jak op. cUnlKt. sposób syblma. fabola up. - urna w sobór U pazaj²ryko²ci aatoy. a jrduak do duda eakłą. Nmtcey mimo cak mcki tfwayąmpy wj²ywa PattyU Aiystocdma mc mnao pojtfat jego pogltdo i dał Kon która u²«nytabj-podda²f pod Kgo szczegółowe twierdzenie, ftati™. odnjaoo i«o(oc nSobyctr akie odalo oę ouągnąó Arynoickwui mimo «kj jeszcze pierworaoło i jryuutywucda jrgo rorwaOd. Tocct Paetyte Arystotdrta domaga się nowego oałwicllcnu u podstawie teorii dwuwymiarowej budowy dzieła sztuki literackiej.

1

*    Nie jeii 10 ładna przcnotnln wrięu z feometńl lob ai&lhcktwy i tylko ostosowaa do Mdi/i literaeMch. Przeciwnie. „wymiary" i „budowa" w kok tcoecsycuiys lob arek²-icktoakznym - to jedynie szczegółowy wypadek pojęć inaa²k ocólaMjszyefc Z icaym «» patowym wypadkiem mamy do czynioiua w d/iele literacki²

*    Zagadnienie uw. Jedoottowowych” zdań moJoa to pocjbM. albowiem    o²

oulcf rzadko w dziełach literackich. Jen pray tym doś<    ery Meeaóe nńn²

one tytko Jeden składnik.

2

   Do sprawy tej jozeee powrócę. N» dwuwywttrowedć «²■ Keiatbcfta ²aun .peura/^ftrwBy^o ile m,-wiadomo—Herderw AWrtieAr WiU:^ . polemice ² Lamm giero. Opracowana została ona jednak dopiero w irej książce Pm toturbekt Hallc/Sallc 1951. Kolejne szczegółowe opacowywanie dzielą wedle poceargółwyeh «y_jtó« sprawiło jednak, że czytelnicy jej iu ogól zwrócili uwagę tylko na pierwszy wymsar. ua m wielowwstwowotó dzieła, tak Jakby jego wielofazowolć była dla niego nierawana. Jen «« blad I dlatego tym silniej należy tu od samego poczęto podkreUló tę d wuwymiorowośc. Do niosloió wicloTazowotd dzieła udało mi sic w« wtakiwym świetle pokazaf w II rozdziale kiMżki O pwauwtu dzkla Huroekkto. Lwów 1957. Dwuwywsrowoklł Odznacza si« ukze utwór filmowy, zarówno niemy, jak dźwiękowy. Dlatego stanowi on graniczny wypadek dzieła sztuki literackiej, podobnie jak z drugiej strony jest granicznym wypadkiem sztuk' maluśkiej.