jąkanie4

3. Operacyjne pojęcie jąkania

3.1. Mimo braku kompletnej i ogólnie akceptowanej definicji jąkania uważam, że z punktu widzenia praktyki trzeba przyjąć istnienie takiego zaburzenia mowy, na które składa się zespól zjawisk związany z zaburzeniami płynności ciągu fonicznego, problemami emocjonalnymi i specyficznymi reakcjami fizjologicznymi. Układ cech konstytuujących to zaburzenie, przedstawia się następująco:

Tab. 1. Cechy kontynuujące jąkanie

Objawy główne	Charakterystyka
1. Niepłynność mówienia	-    większa niz 5-10%; -    przerwy dłuższe niz 2 sek.; -    tempo mówienia nierówne z przewagą wolnego; -    częste przeciągnięcia głosek, powtarzanie głosek i sylab więcej niż 1 raz; -    opóźniony czas odpowiedzi na pytanie; -    pojawiają się dźwięki dodatkowe
2. Uczucie frustracji i lęku	-    lęk związany z czynnością mówienia (niechęć do mówienia); -    poczucie winy i mniejszej wartości
3. Spasiyczne ruchy mięśni i inne reakcje fizjologiczne	-    rozpad koordynacji ruchów składających się na czynność mówienia: oddechowych, fona-cyjnych, artykulacyjnych, mimicznych i ge slykulacyjnych; -    współruchy

Zaburzenie, na które składa się zespół wyżej wymienionych cech nazywam jąkaniem.

3.2.    Takie określenie jąkania jest wystarczającą podstawą do odróżnienia go od innych zaburzeń, w których pojawia się niepiynność mówienia. Podany zespól zjawisk występujących w jąkaniu porównany z mormalną niepłynnoscią mówienia, tachylalią i gieikoiem daje obraz kliniczny przedstawiony w tab. 2. (opracowano na podstawie: Kaczmarek [7]: Smul, Tarkowski [12]; Tarkowski [16]; Van Riper [10]).

3.3.    Należy tu zaznaczyć, że wielu badaczy podkreśla związek wymienionych zaburzeń z jąkaniem. Van Riper przedstawia jąkanie jako najwyższe piętro zaburzeń płynności mówienia, opierające się na pozostałych i być może z nich wy rastające (Van Riper [10]). Juliode Quirós wyróżniając trzy postaci jąkania: postać epileptoidalną, p. dysfatycznąi p. dysartykuiacyjną właściwie włącza w zakres jąkania wyróżnione wyżej zaburzenia płynności mówienia (de Quirós [9]). Można spierać się o to, czy wymienione zaburzenia stanowią odrębne jednostki, czy są to tylko różne postaci stadia jąkania (byłoby to stanowisko zbliżone do potocznego rozumienia jąkania). Nie jest to też zupełnie iasne z punktu widzenia terapii. Duża część ćwiczeń terapeutycznych może być wykorzystywana w różnych zaburzeniach. Istnieją jednak przesłanki, by dokonać odróżnienia jąkania od giełkotu, normalnej niepłynności mówienia i tachylalii: Po pierwsze można precyzyjniej zaprogramować terapię. Np. w przypadku normalnej niepłynności mówienia

Objawy	Norm. niepl. mówienia	T achylalia	Gielkoi
1. Niepłynność mówienia	-    mniejsza niż 5%; —    lempo mówienia normalne; -    powiórzenia całej frazy, słowa, sylaby , głoski przeważnie 1 raz; —    przerwy wynikające z zastanawiania się	- przyspieszone tempo mówienia	-    przyspieszone tempo mówienia; -    trudności artykuia-cyjne: -    gubienie sylab, głosek; -    powiórzenia iedno-sylabowe, przeciągnięcia głosek; -    dźwięki dodatkowe
2. Uczucie lęku i frustracji	nie występuje	nie występuje	nie występuje
3. Spasiyczne ruchy mięśni oraz wspól-ruchy	nie występują	nie występują	nic występują

należy ćwiczyć sprawności gramatyczne, a w gieikocie koncentrację uwagi, co jest z reguły nieprzydatne w przypadku jąkania. Po drugie inne od strony psychologicznej jest prowadzenie pacjentów', u których rozpoznanie nie wskazuje na zespól nazwany przez nas jąkaniem.

4. Wykorzystanie pojęcia jąkania

W konfrontacji z praktyką nie ma sensu „magia nazw”. Przede wszystkim ważna jest świadomość istniejących, choć często subtelnych różnic (niezależnie od nazwy nadanej zaburzeniu), oraz dobór odpowiednich form terapii. Pojęcie jąkania sformułowane dla potrzeb praktyki w oparciu o opracowania różnych autorów'należy zatem skonfrontować z konkretnymi przypadkami. Zaprezentuję cztery przypadki, które trafiły do poradni z problemem niepłynności mówienia i były postrzegane przez otoczenie jako osoby jąkające się.

4.1. Chłopiec, 10,8. Z wywiadu wynika, że .jąkać zaczął się w- zerówce” (ok. 6 r.ż.). Duża niepłynność mówienia sięgająca 50% wypowiedzi. Przerwy trwające po 5 sek. i dłużej. Tempo mówienia było przeważnie wolniejsze. W wypowiedzi pojawiały się dźwięki dodatkowe, jedno- i dwukrotne powtórzenia obejmujące część zdania lub wyraz oraz. trzy-1 więcejkrotne powtórzenia i przeciągnięcia głosek i sylab. Niepłynność miały charakter silnych bloków z towarzyszącym napięciem mięśni i współruchami mięśni twarzy, szyi i ręki. Okazywał wyraźnie uczucie lęku, wstydu i zagubienia. Jego wypowiedzi wyglądały mniej więcej tak (fragment nagrany podczas badania testem H-S-E-T): (blok) weest ... ysto ... y ... w ... wes ... y ... wesoły błazen y ... u ... y ... r ... ro-o-bi dużo y ... r ... y robi dużo śmiechu: cz ... c ... c ... cz ... c ... nodż ... no ... nodż ... dziew ... t ... ty ... ty ... y ... dż ... dziewczynka w mieszkaniu no bawi się lalką;

317