JĘZYK POLSKI 2

katolickie (pijaństwo, lenistwo, sprzedaż odpustów), szlachtę pełniqcq funkcje posłów (głupota, gadulstwo, prywata) i sędziów (przekupstwo), obrona chłopów przed nadużyciami pańszczyzny.

"Żywot człowieka poczciwego"- wzór życia szlachty ziemiańskiej, pochwoła gospodarności, radości życia, rozsqdku, umiarkowania, wiedza praktyczna ważniejsza od akademickiej. Inne utwory : "Figliki" (fraszki), "Zwierzyniec", "Zwierciadło", "Postylla" (zbiór kazań). Żywe obserwacje obyczajowe, barwność, dosadny styl, rubaszność. Jan Kochanowski (1530 -1584) - najwybitniej. pisarz staropolski, humanista. Okresy życia: studiów i podróży (Włochy, Francja, Niemcy), dworski (sekretarz Zygm. Augusta), czarnoleski. TWórca poezji polskiej, języka artystycznego, nowych gatunków lit.Fraszki (obyczajowe, refleksyjne, biesiadne) ukazujq renesans, umiłowanie życia i człowieka: "Na dom w Czamolesie", "Do gór i lasów", "O doktorze Hiszpanie'/ "Na zdrowie", "Na lipę", "Na na -bożna","0 żywocie ludzkim". Pieśni (patriotyczne, towarzyskie, filozoficzne, miłosne) - przedstawiajq skalę wartości humanisty: fi -lozof. chrześcijańska "Czego chcesz od nas Panie" stoicka (wpływ Horacego) i epikurejska (pieśń IX ks.l, IX ks. II), patriotyzm i troska o obronność państwa ("Pieśń o spustoszeniu Podola"), pochwoła życia wiejskiego, prostoty i umiaru ("Pieśń Świętojańska o Sobót -ce"), cnoty i pracy dla innych ("Pieśń o cnocie","Pieśń o dobrej sła-wie").Treny - cykl 19 wierszy - ukazuję tragedię ojca (po śmierci u-kochanej Urszulki) i filozofa (kryzys postawy religijnej i fil. stoickiej) , np. treny IX - XI. Psołterz - arcydzieło liryki religijnej. "Odprawa pogłów greckich" - pierwsza tragedia polska na wzór antyczny o char. politycznym: krytyka słabości króla, przekupstwa w sejmie, prywaty dominuj, nad dobrem kraju. Andrzej Frycz Modrzewski - najwybitniejszy publicysta i reformator państwa. Łac."0 poprą -wie Rzeczypospolitej" - 5 ksiqg ("O obyczajach", "O prawach", "O wojnie""0 kościele","0 szkole"). Potępia warcholstwo, wojny za -borcze, domaga się powszechnego, świeckiego szkolnictwa, to -lerancji, równego prawa karnego dla wszystkich. Faza schyłkowa renesansu (1584-ok. 1620): Szymon Szymonowie (mieszcz.), twórca sielanek realistycz. ("Żeńcy")- satyra na pańszczyznę. Piotr Skarga (jezuita) "Kazania sejmowe" - krytyka egoizmu, prywaty, braku patriotyzmu, reformacji. Mikołaj Sęp Szarzyński, autor liry -cznychsonetów i psalmów.Walenty Roździeński"Officina terraria" hutnik - poeta, opisał pracę, zwyczaje, wierzenia ślqsk. hutników.

bajki obyczajowe ("Dewotka","Jagnię i wilcy", "Szczur i kot", "Malarze") i polityczne ("Lew i zwierzęta", "Wół minister" "Pta -szki w klatce"), satyry ("Żona modna" - przeciw francuszczyinie, "Pijaństwo","Do króla" - polit.), powieści ("Mikołaja Doświad -czyńskiego przypadki", "Pan Podstoli"). Inni pisarze: Stanisław Trembecki (bajki, poemat "Sofiówka"), Adam Naruszewicz (satyra "Chudy literat"), dramatopisarze: Franciszek Zabłocki "Sarma -tyzm", "Fircyk w zalotach", Franciszek Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła"- komedia polit. przeciw konserwatywnej szlachcie (Starosta), francuszczyinie (Starościna), kosmopolityzmowi (Szarmancki), za programem Konstytucji 3 Maja (Walery, Podkomorzy). Publicyści: Stanisław Staszic "Przestrogi dla Polski", Hugo KoHgtaj "Do Stanisława Małachowskiego" - obrona praw chłopów i mieszczan, konieczność reform. Faza schyłkowa - przeciw Targowicy i rozbiorom: Jakub Jasiński, Franciszek Jezierski, Józef Wybicki ("Mazurek Dgbrowskiego"), potem Franciszek Dionizy Kniaźnin, Kajetan Koźmian ("Ziemiaństwo"). Ośrodek w Puławach (Czartoryscy) - lit. sentymentalna: Franciszek Karpiński-"Laura i Filon", poezja patriotyczna i religijna ("Bóg się rodzi").

ROMANTYZM

Europa koniec XVIII w., pocz. XIX w., Polska ok. 1820 - ok. 1863. Zainteresowanie historig, postępem społ. i narodowym (ruchy wolnościowe), irracjonalizm, ludowość, indywidualizm. Anglia : G. Byron "Giaur", W. Scott (powieści historyczne), Niemcy: J. W. Goethe "Faust", "Król olch","Cierpienia młodego Wertera", Fry -deryk Schiller - dramaty ("Zbójcy"), ballady ("Rękawiczka"), Francja: W. Hugo - dramaty ("Hemani","Ruy Blas"). W Polsce, na Litwie i Ukrainie rozwija się równolegle do 1830, potem w kraju i na emigracji. Przedstawiciele: Adam Mickiewicz (1798-1855) -najwybitn. twórca okresu : dzieciństwo i studia na Litwie (Wilno), praca nauczycielska w Kownie, karne zesłanie w głgb Rosji (Krym, Odessa, Moskwa), wyjazd przez Niemcy (Drezno) do Paryża, po -byt we Włoszech i Szwajcarii, zmarł w Konstantynopolu. Poeta, dziołacz polityczny (legiony polskie), publicysta ("Pielgrzym poi -ski","Trybuna Ludów"), wykładowca lit. słowiańskiej (Paryż, Loża -nna). Twórczość: "Oda do młodości","Ballady i romanse" ("Roma -ntyczność", "Świteź", "Lilie", "Rybka"), powieść poetycka "Graży-na", dramaty "Dziady" cz. II i IV (ludowość, Gustaw - romantyczny