Kompedium wiedzy angielskiej3

NIEOKREŚLONE FORMY CZASOWNIKA (nonfinite verb forms) nie mają czasów, trybu, osoby, tylko stronę.

BEZOKOLICZNIK    str. czynna prosta    str. czynna ciągła    przeczenie

bezokol. teraźniejszy    to use    to    be using    to    be used    not to use

bezo koi. pi zeszły    to have used    to have been using    to    have been    used    not to have    used

Bezokolicznik prosty (bez to) używany w formach złożonych czasownika, po czasownikach posiłkowych i modalnych, po czasownikach postrzegania zmysłowego (hear, feel, see, watch, observe i in.: I heard him sing, str. bierna: He was heard to sing.; tez z formą -ing: I saw him come/coming. Widziałem go, jak przyszedł /przychodzi.), dalej po let, bid i kauzatyw. make, get (I madę her do it. ale: She was madę to do it.) oraz po konstrukcjach had better. would rather (zob. Czasowniki modalne), po help i dare użycie to jest ruchome. Bezokolicznik z to względem określonej formy czasownika wyraża:

bezokol. czasu teraźniejszego równoczesność He seems/seemed to know it. lub następstwo He wants/wanted to come., czasu przeszłego uprzedniość He seems/seemed to have known it., czasu ter. ciągłego jednoczesną obecnie odbywającą się czynność lt’s nice to be sitting here. i czasu przeszł. ciągłego czynność uprzednią w swoim trwaniu ze skutkami w teraźniejszości She seems to have been erying. Funkcje: • podmiot: To see him act is great fun., po it It is important/difficult (forthem) to understand.

•    składnik orzeczenia: He is to blame. To jego błąd.; po seem appear. happen, chance I happen to know. Wiem przypadkowo., po przymiot, likely, surę, certain He is likely to win. On prawdopodobnie wygra., po konstrukcjach He is said (rzekomo)/expected (oczekuje się. że)/known (wiadomo, że)/believed (sądzi się. że) to be there (tam jest/będzie).

•    dopełnienie: He decided to stay. - konstrukcja bezokol. dopełnieniowa z to po wart, wish, admit, believe, announce, consider, (z przyimkiem for i in.) apply, arrange, wait I waited for her to come., dopełnienie po tell. write, ask. invite, beg, instruct I want/tell/ask you to go., konstrukcja bezokol. dopełnieniowa bez to po see, hear. watch. notice, feel. również po let. make, bid I saw him leave. We let them go.

•    z przymiotnikiem po afraid. angry, glad. sorry, able. ready l'm pleased to meet you. Miło mi.

•    okolicznik: cel He called me to wam me., skutek I am not so crazy as to do it He’s crazy enough to do it.

•    przydawka: lt’s time to go. Pora iść. His chances to win are smali. Jego szanse by wagrać są małe.

IMIESŁÓW    teraźniejszy    przeszły    z aspektem pcrfecl prosty z aspektem perfect ciągły

czynny    (not) asking/going -    (not) having asked    having been asking

bierny    (not) being asked asked/gone    (not) having been asked

Specjalna pisownia: die-dying, tie-tying, lie-lying (zob. Wymowa i pisownia form i Czasowniki nieregularne)

Im. teraźniejszy wyraża jednoczesność z czynnością czasownika okr. (He walked along singing.), im. z aspektem perfect prosty czynność uprzednią i dokonaną względem czynności czasownika okr. (Having finished his work, he went home.); użycie imiesłowu z aspektem perfect ciągłego jest podobne jak w przypadku czasów ciągłych z aspektem perfect. Im. teraźniejszy i przeszły jest składnikiem złożonych czasów ciągłych, perf. i strony biernej.

Funkcje: • przydawka: tylko formy ter. i imiesłów przeszły Sleeping Beauty śpiąca królewna, marked success wybitny sukces • okolicznik: wszystkie formy imiesłowu; imiesłowowe równoważniki zdania zastępują zdania czasowe, warunk., okoliczności Being/Having been asked, he replied. Kiedy/Ponieważ był pytany, odpowiedział. He stood there thinking.; imiesłów absolutny (różny podmiot czasownika okr. i imiesłowu): Weather permitting. we’ll go tomorrow. Jeśli pogoda pozwoli, pójdziemy jutro. • określnik dopełnienia: I saw her leaving. (czynność ciągła: Widziałem, jak odchodzi, por.: I saw her leave.)

GERUNDIUM    teraźniejsze    przeszłe

czynna (not) using/finding    (not) having used/found    (formy zgodne z im.

(not) being used/found (not) having been used/found ter. i z asp. perf.)

W odróżnieniu od -ing imiesłowu tworzy z rzecz, całość (jeden akcent główny, intonacja opadająca: ger. ‘dancing step, im. ‘dancing ‘man/; ger. występuje z przyim. en hearing the news, imiesłów ze spójnikiem when hearing the news. Zachowuje się częściowo iak rzeczownik: funkcja w zdaniu, użycie po przyim., dopełniaczu i zaimku I hate Jim'$/his losing the key., częściowo iak czasownik: zachowuje stronę, związki czasowe (w odróżnieniu od imiesłowu częściej gerund. teraż. zamiast przeszł.), połączenie (określnik) jak czasownik To wait/waiting for the bus is no fun., może być określane przysłówkiem his speaking slowly. Funkcje: • podmiot: Telling lies is wrong. Kłamać nie wypada. • dopełnienie: I remember posting it/ having posted it. Pamiętam/Przypominam sobie, że to wysłałem. • przydawka: closing time - czas zamykania

•    orzecznik: Seeing is belieying • okolicznik: czas after nasfępsfwo/ before uprzedniość/ in, (up)on wciągu leaving the town, sposób He learned by trying., przyczyna He was fined for (ponieważ) driving too fast., cel She went shopping. Szła na zakupy. He entered the contest with the intention of winning. Zgłosił się z zamiarem wygrania., okoliczność He left without paying. Wyszedł bez zapłaty.

Gerundium i bezokolicznik w funkcji określnika: • czasowniki tylko z gerund.: admit, avoid. burst out, delay, deny. dislike, enjoy, finish, go on (talking), give up, (can’t) help, imagine, keep (on), mention. mind, practise. put off, reąuire, risk, stand (znosić), stop, understand iin. ♦ czasowniki z ger, i bezokol.: advise, allow, begin, cease, forget, hate, intend, keep, love. omit, permit, prefer, propose, regret, remember, start, try i in. Porównaj: He stopped to smoke. Zatrzymał się. żeby sobie zapalić, (określenie celu). He stopped smoking. Przestał palić, (dopełnienie). • tylko gerund. do przyimku a) z czasownikami: accuse of, boast of, complain of, consist in/of, depend on, help with, insist on, look forward to. object to. prevent from, result in, succeed in, suspect of, think of iin. He insisted on coming.; b) z rzeczownikami: art of, chance of, experience in, fear of, hope of, idea of, importance of, means of, necessity of, possibility of, problem of. reason for, way of i in. He’s in danger of drowning. Grozi mu utonięcie., He is in the habit of smoking. Palenie jest w jego zwyczaju.; c) z przymiotnikami: afraid of, capable of. clever at, fond of, proud of. surę of, used to. wrong in i in. I’m used (przyzwyczajony) to doing it. • Niektóre połączenia: There/lt is no use/good trying. Nie ma sensu się starać. There is no stopping it. Nie można tego zatrzymać.

SKŁADNIA SYNTAX

ZDANIE POJEDYNCZE

CZĘŚCI ZDANIA • podmiot (S - subject) podstawowa część zdania, zawsze musi być zdaniu; tylko w zdaniu rozk. nie jest wyrażony wprost Sit down, will you._r opuszczany czasami w rozmowie Have you got it? -►Got it?, po as As shown above. Jak pokazano wyżej.; w funkcji S: rzecz., zaimki (forma podm.), bezokol., gerund., zdanie podrzędne. Spec typy S: it puste It rains. - Pada. - zdanie jednoczłonowe, wskazujące lt's my car., odsyłające do właśc. podmiotu U is easy to forget.. podkreślające Tom lied. -► It was Tom who lied.; egzystenc. /miejscowe there There is a bird on the tree.; podmiot zbiorowy If wę say,... Jeśli po-wiemy,... Ygy never know./One never knows. Człowiek nigdy nie wie. They say/lt is said... Mówią/Mówi się, że...

•    orzeczenie (V - verb) podstawowa część zdania, która wskazuje budowę zdania, zob. Wzory zdań; wyrażany określoną formą czasownika, który jest zgodny z podmiotem w liczbie, osobie , nie zaś w rodzaju: The boy/girl sings. - The boys/girls sing. Podmiot w l.poj.: Peter & Mary smoke. (dwie osoby), The founder and first President was there. (jedna osoba), Leeds was/were the better team. (całość/pojedyncze osoby), The police are here. (zbiorov/y), It is they who are wrong. Either you or he is wrong. There j§ one boy and two girls here. (według bliższego). Podmiot w I. mn.: Billiards/mathematics is fun. Five years is a long time. (okres); według określnika czasowniki dzielą się na przechodnie (Vtr), nieprzech. (Vintr) łączniki (Vcop). (zob. kolumna 6)

•    DOPEŁNIENIE (O - object) obowiązkowe za czasownikami przechodnimi, w funkcji O: rzecz., zaimki (forma dopełń.), bezokol., ger., zdanie podrz.; podział: bliższe (w poi. biernik), dalsze (adresat, w poi. celów.: Tell me about it.), z przyim. Look at me.; po niekt. przymiot.: angry with, certain of. good at. apt (to leak).

•    okolicznik (Adv - adverbial) tworzą przysłówki (badly), rzeczowniki (n'ext year), konstrukcje przyimkowe (at night), nieokr. formy czasownika, zdania podrz. Określa (D czasownik (came late), przymiotnik (very nice), przysłówek (very much): określenie miejsca, czasu, sposobu, przyczyny, miary, wyróżnianie, (zob. Przysłówki); @ całe zdanie: sposób sformułowania Strictly speaking/ln short, it is bad., treść zdania Clearly/Perhaps/Oddly, it's true., jak wyrazy łączące also, yet, therefore i in.

•    orzecznik (Cs - subject complement), konieczny określnik (rzeczownik, przymiotnik) po łączniku, wyrażający cechę lub klasę podmiotu He is/became mad/a teacher.

•    określnik dopełnienia (Ćo - object complement) wyraża jego cechę (I like my tea hot. Tea is hot.) lub skutek czynności (he cut it short -> it became short - skrócił to).

•    przydawka (M - modifier) określa rzecz. W funkcji przydawki: przymiot., rzecz., dopełniacz, nieokr. forma czasownika, zdanie podrz. (gocd/car/Joe’s/winning/shocked driver who...), przysł. (room above). WZORY ZDAŃ: według koniecznego określenia czasownika - łączniki °S-Vcop-Cs: It is/looks/ seems (to be)/keeps/has become cold.; czasowniki nieprzechodnie • S-Vintr: He disappeared.

•    S-Vintr-Adv: The path leads up the hill.; czasowniki przechbdnie • S-V-0: He looked at/watched TV. He tried to win. I said that he would come. He had a drink. • S-V-0-0: He gave me a book (dopełnienie bliższe - dalsze).They charged him with theft. Oskarżyli go o kradzież. He took advantage of it. Wykorzystał to.

•    S-V-0-Adv He put the book on the table. • S-V-0-Co: He found the play boring. Gra wydała mu się nudna.

SZYK WYRAZÓW: podstawowe funkcje

•    gramatyczna, wskazuje funkcję słowa w zdaniu (podmiot przed, dopełń, za czasownikiem) i typ zdania (szyk podmiotu i okr. formy czasownika: szyk neutralny - nienacechowany w zdaniu oznaj., inwersja w zdaniu pytającym zob. niżej, wyrażającym życzenie, warunk.: Should he come, let me know. Gdyby przyszedł, daj mi znać./;

•    znaczeniowa, rozróżnia znaczenia słów (Unfortunately he died. On niestety zmarł. - He died unfortunately. On nieszczęśliwie zmarł.) • wyróżniająca, wysunięciem części zdania The husband I have seen, but not the wife., inwersją Little did we know! Nie mieliśmy żadnego pojęcia!, intonacją • wyoowiedzenioyja. dążenie do położenia znanego elementu wypowiedzi (tzw. datum) na początek, nowy element (novum, jądro) wypowiedzi na koniec zdania (aktualne rozczłonkowanie zdania): Tim (znane) has a book (nowe). Kolejność części zdania można zmieniać w różny sposób: I gave Tim a book. -H gave the book to Tim. strona bierna Tim wrote a book.-> The book was written by Tim., konstrukcje It was Tim who wrote the book. The book is on the table. -*-There is a book on the table. Informacyjną budowę zdania tworzą obok szyku wyrazów również wyrazy kontekstowego włączenia (the, this), znaczenie części zdania i intonacja I gave ‘Peter a book! TYPY ZDAŃ

•    zdanie oznajmujące oznajmuje fakt, czasownik jest w trybie oznaj.

szvk neutralnv:S-V-Q-Adv They lived happily ever after. (pozycja i kolejność okolicznika zależy od jego typu, funkcji i in., zwykła kolejność: sposób - miejsce - czas)

•    zdanie pytające wyraża pytanie, podstawową cechą jest inwersja (określona forma czasownika posiłkowego, modalnego, ewentualnie głównego stoi przed podmiotem); dzieli się na:

-    ogólne (inwersja, intonacja rosnąca) oczekuje potwierdzenia/zaprzeczenia, pozytywne pytanie jest neutralne Do you know him? Znasz/Nie znasz go?, zaprzeczone wyraża zdziwienie, niezadowolenie Don't you know him? Czyż go nie znasz?, okrzyk lsn’t it funny! Czy to nie zabawne! intonacja opadająca; oodtyp Ouestion tao: You know/knew him, don’t vou/didn't vou? Znasz/Znałeśgo, prawda?; You don't/didn’t know him. do vou/did vou? Nie znasz/Nie znałeś go. prawda?; z czasownikiem modalnym grzeczne żądanie, propozycja itp. Will you come in? Shall we eat now?

-    szczegółowe (intonacja opadająca, zaimki i przysłówki pytające, głównie na wh-, inwersja oprócz pytania o podmiot: Who did it?/ wymaga informacji When will he come? Kiedy przyjedzie?. zaprzeczone daje propozycję, radę Why don't you sit down? Dlaczego pan nie usiądzie?

-    rozłączne daje wybór z kilku możliwości Will you have tea or coffee? Weźmie pan herbatę czy kawę?

•    zdanie rozkazujące zob. Czasowniki, tryb rozk. • zdanie wykrzyknikowe ma spec. konstrukcję z szykiem neutralnym What a man he is! What she suffered! How pretty she is! How slowly it goes! How I used to love it!

•    zdanie żądające, podtypzdania wykrzyk.,zawiera tryb łącznyGod save the Queen! Bóg chroń Królową!, may + inwersja May you always be happy!, if only If only he would come. Oby przyszedł, i in. (zob. też zd. podrz. żądające). PRZECZENIE • przeczenie treści całego zdania; czasownika: He did not say a word. (zob. czasy czasowników), innej części zdania He said not a word. He said no word. He said nothing. Nobody/Neither of them/None of them said it. He never said it. He said it nowhere.; wyrazy ze znaczeniem przeczącym I rarely/seldom see her. I scarcely/barely/hardly know her. i in.: wyrazy zawierające przeczenie: unable, disagree. W odróżnieniu od poi. używa się tylko jednej negacji: Nikt nic nigdzie nie widział. -+ No-one saw anything anywhere. (I didn’t do nothing. - potocznie) Dopuszczalna podwójna negacja: Nothing is impossible. (gram. + wyrazowe zaprzeczenie) Nobody is doing nothing. Każdy coś robi. • przeczenie pewnej części zdania I don't work every day. Pracuję, ale nie codziennie. Wzmocnienie przeczenia: It wasn’t funny at all/a bit i in. FORMY ZASTĘPCZE I OPUSZCZANIE dotyczy czasownika lub całego zdania:

•    Do you mind? - Yes, I do. No, I don’t. • Have you seen it? • Yes, I have. Yes, I may have (done). • Who did it?

-    I/He did. • Is it true? - I hope/(don’t) think so. • She was/came late. - So was/did I. • He doesn’t drive.

-    Nor/neither does she. • Will you come? ■ I want to/mean to. • He’s just arrived. - Has he? So he has!

ZDANIA ZŁOŻONE WSPÓŁRZĘDNIE I PODRZĘDNIE WSPÓŁRZĘDNIE: połączenie niezależnych (głównych) zdań za pomocą spójnika współrz. (wyrazem przysł.) lub bez spójnika: łączne: and i, neither-nor ani-ani, both-and tak-jak i;przeciwstawne: but aie, yet przecież, nevertheless niemniej rozłączne: or (else) albo, otherwise bo inaczej, either-or bądż-bądż; wynikowe: for ponieważ , therefore dlatego, so, thus tak więc (ewent. gradacyjne: not only-but (also) nie tylko-łecz też). POPRZEDNIE: połączenie zdania głów. i zależnego zdania podrz. (intensjonalnego, względnego, okolicznik.) Zdania intensjonalne: funkcje: podmiot, dopełnienie, orzecznik, przydawka; typy: oznajmujące - He knew that we came. The fact that he came is strange.; pytające - pytanie ogólne: He asks whether/if you'll come. szczegółowe: He asks when/where/why you will come. (szyk neutralny!): rozłączne: He asks whether it is right or wrong.; rozkazujące - I suggest that we (should) go. (częściej bezokol. He ordered me to clean up.); wykrzyknikowe - He says how clever I am/what fun it is.; wyrażające życzenie. - I wish (If only) I knew. Obym wiedział. / Szkoda, że tego nie wiem. I wish he were here. Oby on był tutaj. / Życzę sobie, żeby on był tutaj. I wish he hadn’t gone. Oby on nie był odszedł. / Szkoda, że on poszedł. I wish he would come. Oby on przyszedł. Następstwo czasów w zdaniach intensjonalnych (mowa zależna) po przesunięciu zdania złożonego do przeszłości: ter.- * przesz. He says it is nice -*■ He said it was nice.; will -* would He says it will be nice -* He said it would be nice.; Present Perf. ► Past Perf. He says it has been nice -* He said it had been nice; Simple Past -♦ Past Perf. He says it was nice. -*■ He said it had been nice (ale:. He said he was born in 1984 - uprzedniość dana przez datę). Następstwa nie stosuje sie : po czasach Present Perfect, Futurę; z would, could, might, should, must, need, dare; u czynności ważnej w teraźniejszości We learned today that he is a doctor. He said the show starts at 8.; w twierdzeniach ogólnych, zawsze prawdziwych He said (that) the Earth turns. Koleinę zmiany (w mowie zależnej): z zaimkami osobowymi, dzierż., wskaż., wyrazami czasowymi, miejscowymi She was at this/our club with us today. -► He said she was at that/their Club with them that dav. Zdania względne: • rz >miotnikowe (funkcja przydawki): ograniczające do ograniczanej części zdania połączone za pom. who (osoby), which (rzeczy), that (zob. zaimki względne), where, when; jeśli zaimek jest w zdaniu względnym dopełnieniem, można go opuścić: I saw the man who/the book which you mentioned. I saw the man/book (that) you mentioned. The place/period where/when he lived. that po stopniu najwyższym, licz. porządkowym, zaimku nieokr. (the best/3rd/something/all that); opisowe (można go opuścić, oddzielone przecinkami, intonacją), najczęściej po nazwie własnej, zaimku dzierż.: His brother/Tom. who later died, was III.; zdaniowe odsyłają do poprzedniego zdania: He later died, which was sad. On później zmarł, co było smutne.

•    rzeczownikowe (najczęściej funkcja podmiotu, dopełń., orzecznika) z what, when, how, which i wyrazami na -ever: What (to, co) you see is what you get. ł saw where (= place where) it happened. Whoever finds it should return ii Zdania okoucznikowe - zastępują okoliczniki, które określają orzeczenie zdania głównego

-    miejsca: where gdz;e, dokąd, wherever gdziekolwiek, dokądkolwiek I found it where you had left it.

-    czasu: when kiedy, while, as podczas gdy, till, until aż, dopóki nie, after potem, kiedy, as soon as jak tylko, whenever kiedykolwiek, as long as póki, before zanim, sińce od tego czasu, co. Zamiast poi. czasu przyszłego jest czas teraźniejszy: I will tell you when I return. Powiem ci to, kiedy wrócę.

- sposobu - porównaniu as if, as though jak gdyby, as jak. Po as if a as though też tryb łączny i czas przeszły: He looks as though he is/were/became ill. On wygląda, jak gdyby był chory.; właściwe porów.: as...as tak...jak. not so (as)...as nie tak...jak, than niż, the...the im...tym She can do it as easily as/more easily than you can. Ona to może zrobić tak łatwo/łatwiej niż ty.

-    skutku: so (that) a więc, We found him in time. so (that) nothing happened; po przymiotnikach i przysłówkach z bezokol.: He is too clever/clever enough to do it. He is not so clever as to do it.

-    przyczyny: because ponieważ, dlatego, że..., as, sińce, for ponieważ: As/Since he came we could start. Ponieważ przyszedł, mogliśmy zacząć. We could start because he came.

-    celi. so (that), in order that żeby, lest (z should) ażeby nie: Ships carry/carried lifeboats so (that) the crew can, may/could, might escape.Statki mają łodzie ratunkowe, żeby załoga mogła uniknąć. He retums early so that his children aren’t/won’t be alone (returned -+ wouldn’t).;They are/were quiet lest he should hear them. W wypadku jednakovrego podmiotu obu zdań użyv/a się bezokolicznika: he works hard (in order/so as) to be rich.

-    warunku. • rzeczywiste (wykonalne): if ieśli. in case/provided/supposing/on condition that

pod warunkiem, że, unless jeśli nie; Po spójniku możliwe są wszystkie czasy, tylko zamiast czasu przyszłego teraźniejszy: He will bring it if he finds/(has) found it. (Odróżniać zdanie dopełń.: I don't know if he will find it.)

•    nierzeczywiste (hipotetyczne): if odvbv: (D w ter., przyszł. (zdanie podrz.: czas przeszły, were/was; zdanie gl.: tryb war. ter.) If I had money/were you, I would buy it. Gdybym miał pieniądze/był tobą, kupiłbym to.; © w przeszł. (zdanie podrz.: Past Perfect; zdanie gł.: tryb war. przeszły) If I had had money, I would have bought it. Gdybym miał pieniądze, byłbym to kupił. If you should see him. Gdybyś go przypadkiem widział. If you would wait. Gdyby pan zechciał poczekać. Z inv/ersją Should you see him, cali me. Had I known it (Gdybym to był wiedział), I wouldn’t have come. -przyzwolenia: although, though, as chociaż, even if/though mimoże/nawetgdyby. whatever, no matter what, however jakkolwiek //n. Although/Even if/Much as/However much he tried, he didn’t succeed. Chociaż/ Mimo że/Jakkolwiek się starał, nie powiodło mu się. No matter what/Whatever you (may) do, remember this.

© HOLMAN. Na Hajku 2:0. 180 00 Praha: 2002; wydanie pierwsze; autor: Milosłav Holman; druk: ARRA Print, Praha 2; e-mail: info@holmanpub!isńing.com Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie zabronione.    ISBN 80-85848-30-9

o