konwencje genewskie 2

Protokół I do Konwencji Genewskich zajmuje się ofiarami międzynarodowych konfliktów zbrojnych i poszerza ochronę ludności cywilnej o ochronę dóbr o charakterze cywilnym. Dobra takie (domy, środki transportu) nie mogą być przedmiotem ataków ani represaliów, które winny być ściśle ograniczone do celów wojskowych. Gwarantuje, zgodnie z Konwencją Haską z 1954 r., ochronę dóbr kultury i miejsc kultu religijnego. Zabezpiecza przed zniszczeniem dobra niezbędne do życia ludności cywilnej. Zakazuje stosowania wobec niej głodu, jako metody prowadzenia wojny, a w konsekwencji atakowania, niszczenia, zabierania lub czynienia nieużytecznymi dóbr niezbędnych do przetrwania, takich jak środki żywności i strefy rolnicze, które je wytwarzają, zbiory, bydło, urządzenia (w tym nawadniające), zbiorniki z wodą do picia. Nakazuje ochronę środowiska naturalnego przed takimi szkodami, które mogłyby zagrażać zdrowiu i egzystencji ludności.

Konwencja gwarantuje bezpieczeństwo budowlom i urządzeniom wyzwalającym niebezpieczne siły: zaporom, groblom, elektrowniom jądrowym, nawet gdyby stanowiły one cele wojskowe, jeśli ich uszkodzenie mogłoby spowodować poważne straty wśród ludności cywilnej. Dla obiektów takich przewiduje specjalne oznakowania w formie trzech jasnopomarańczowych kół.

Protokół II do Konwencji Genewskich rozciąga wszystkie te gwarancje na ofiary konfliktów zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego. Zobowiązuje więc strony do przestrzegania norm konwencji w wojnach domowych i walkach narodowowyzwoleńczych.

W Europie, najbardziej zaawansowanej pod względem legislacyjnym w dziedzinie praw człowieka, podstawowe regulacje prawne powstają na gruncie Rady Europy. Organizacja ta uznaje ochronę praw człowieka za jeden ze swych podstawowych celów. Już w półtora roku po jej powstaniu, 4 XI 1950 r. państwa członkowskie przyjęły w Rzymie Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Jest to regionalny traktat ogólny, koncentrujący się na prawach obywatelskich. Konwencję modyfikuje i uzupełnia 11 późniejszych protokołów. Polska ratyfikowała ją 19 I 1993 r.

Konwencja nawiązuje do Deklaracji powszechnej, ale różni się od niej stopniem szczegółowości. Tak np. gwarantując prawo do życia, uwzględnia sytuacje, w których pozbawienie życia nie może być uznane za sprzeczne z konwencją. Zakaz niewoli i poddaństwa uzupełnia wyjaśnieniem pojęcia pracy obowiązkowej i przymusowej. Obok prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego określa podstawy do pozbawienia wolności i procedury stosowane wobec osób zatrzymanych, a także prawa osób oskarżonych. Dokument ten wymienia prawo do poszanowania życia prywatnego oraz wolności: myśli, sumienia, religii, wypowiedzi i zgromadzeń, jednocześnie wskazując wyjątki pozwalające na naruszenie tych praw.

Niektóre nie uwzględnione w samej Konwencji prawa, np. do własności, nauki, uczestniczenia w wyborach, poruszania się i zamieszkiwania w wybranym miejscu w kraju, są gwarantowane przez protokoły dodatkowe. One też zawierają pewne prawa nie istniejące w Deklaracji powszechnej, np. dotyczące cudzoziemców czy reguł działania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych.

Po 1989 r., gdy Rada Europy zaczęła przekształcać się z organizacji subregionalnej w regionalną, przestrzeganie konwencji stało się ważnym kryterium oceny demokratyczności państw aspirujących do członkostwa.

Drugi regionalny traktat ogólny to Europejska Karta Socjalna, przyjęta w Turynie 18 X 1961 r. oraz Protokół Dodatkowy do niej z 5 V 1988 r. i Protokół Zmieniający ją z 21 X 1991 r. Polska podpisała Kartę 26 XI 1991 r. Prezydent ratyfikował wybrane jej fragmenty 10 VI 1997 r.

Najwięcej uwagi poświęca Karta prawu do pracy. Ma je gwarantować stabilne zatrudnienie, ochrona praw pracowniczych, utrzymanie bezpłatnych służb zatrudnienia, szkolenia zawodowego i rehabilitacji. Określa warunki pracy, które uwzględniają stosowne wynagrodzenie, dni wolne, urlopy, bezpieczeństwo i zdrowie pracownika. Przyznaje pracownikom i pracodawcom prawo do organizowania się dla ochrony interesów gospodarczych i socjalnych, zobowiązuje państwo do popierania rokowań zbiorowych. Szczególną opiekę roztacza nad pracującymi kobietami i dziećmi. Przewiduje udział państwa w podnoszeniu stanu zdrowia społeczeństwa, ustanawianiu lub utrzymywaniu systemu zabezpieczenia społecznego, pomocy socjalnej, działaniach na rzecz niepełnosprawnych i rozwoju rodziny.

Nowością Karty jest zawarcie w niej gwarancji dla pracowników migrantów i ich rodzin, legalnie przebywających na terytorium państwa.

W wymiarze ogólnoeuropejskim problematyka praw człowieka stała się elementem porozumień w procesie KBWE/OBWE.

25