Kuhn
1

48 3. Istota nauki instytucjonalnej

Podobnie jak w przypadku wahadła uzyskana zgodność była więcej niż zadowalająca. Żadna inna teoria nie mogła tego zapewnić nawet w części. Nikt z tych uczonych, którzy kwestionowali teorię Newtona, nie czynił tego ze względu na jej ograniczoną zgodność z doświadczeniem i obserwacją. Niemniej istniejące niezgodności stawiały przed następcami Newtona mnóstwo fascynujących problemów teoretycznych. Tak na przykład, aby określić długość równoważną wahadła fizycznego, niezbędne było oparcie techniki pomiaru na teorii¹. Podobnie przedstawiała się sprawa z ujęciem ruchu kilku wzajemnie przyciągających się ciał. Zagadnienia te i wiele innych do nich podobnych skupiały uwagę najwybitniejszych matematyków Europy w wieku XVIII i w pierwszej połowie XIX stulecia. Najświetniejsze prace Eulera, Bemoullich², Lagrange’a, Laplace’a i Gaussa dotyczyły zagadnień, które trzeba było rozwiązać, aby uzyskać lepszą zgodność paradygmatu Newtonowskiego z przyrodą. Wielu z tych uczonych pracowało zarazem nad stworzeniem aparatu matematycznego potrzebnego w zastosowaniach teorii, których Newton nawet nie podejrzewał. W rezultacie powstała ogromna literatura i niezwykle skuteczne metody matematyczne w dziedzinie hydrodynamiki i zagadnień związanych z drganiem strun. Te osiągnięcia w dziedzinie zastosowań są zapewne najwybitniejszymi sukcesami nauki osiemnastowiecznej. Innych przykładów dostarczyć może badanie post-paradygmatycznego okresu w rozwoju termodynamiki, falowej teorii światła, teorii elektromagnetycznej i innych dziedzin nauki, w których fundamentalne prawa miały charakter ilościowy. Przynajmniej w naukach bardziej zmatematyzowanych większość prac teoretycznych ma taki charakter.

Ale to jeszcze nie wszystko.^Nawet w naukach zmatematyzowanych istnieją problemy związane z uszczegółowieniem paradygmatuTjW okresie zaś kiedy rozwój naukowy dotyczy przede wszystkim zagadnień jakościowych, problemy te^pdg!ywają_L_donunują^jcolę^4iektóre..z nich, zarówno w naukach-o charakterze jakościowym, jak ilościowym, związane są po

prostu z wyjaśnianiem i przeformułowywaniem teorii. Na przykład, nie zawsze-łatwo było stosować Principia po części "wskutek tego, że będąc pierwszym sformułowaniem teorii, musiały być w pewnym stopniu niedopracowane, a częściowo dlatego, że w wielu przypadkach ich istotny sens wyłaniał się dopiero w trakcie zastosowań. Wskutek tego wiełu najwybitniejszych europejskich fizyków-teoretyków od Beraoullich, d’Alcm-berta i Lagrange’a w wieku XVIII, do Hamiltona, Jacobiego i Hertza w wieku XIX — stale usiłowało tak przeformułowywać teorię Newtona, aby uzyskać system równoważny, lecz bardziej zadowalający pod względem logicznym i estetycznym. Chcieli oni ujawnić oczywiste i ukryte wnioski wynikające z Principiów w sposób bardziej spójny logicznie, pozwalający na bardziej jednoznaczne zastosowanie do nowo podejmowanych problemów mechaniki³.

Podobne przeformułowywania paradygmatu miały miejsce stale we wszystkich naukach; ~w większości przypadków jednak prowadziły one do bardziej zasadniczych zmian w jego treści niż przytoczone wyżej prace teoretyczne w mechanice. Zmiany te są wynikiem badań empirycznych mających •'na—celu uszczegółowienie paradygmatu, o czym mówiliśmy pojnssdsier^PórfakldWaiiie ich"jSkcTempirycznych bykT więc wHpewnej mierze arbitralne. Problemy związane z uszczegółowieniem^paradygmatu, bardziej niż jakiekolwiek inne badania w ramach nauki instytucjonalnej, ) mają zarazem^idiarakterJLJ^pretyczpyrJ^sk^erymentahyy: Przykłady przy^y toczone wyżej potwierdzają słuszność i tej tezy. Zanim Coulomb mógł zbudować swe przyrządy pomiarowe, musiał korzystać z teorii elektryczności, aby je zaprojektować. Rezultaty tych pomiarów były zarazem uściśleniem teorii. Analogicznie, uczeni, którzy projektowali doświadczenia mające na celu odróżnienie rozmaitych teorii ogrzewania przez sprężanie, byli z reguły autorami tych teorii, które porównywali ze sobą. Praca ich miała zarówno charakter doświadczalny, jak teoretyczny, a jej rezultatem było nie tylko uzyskiwanie nowych informacji, lecz i uściślanie paradygmatu w wyniku eliminacji, dwuznaczności, jakie zawierał w swej pierwotnej postaci. W wielu dziedzinach badania w ramach nauki instytucjonalnej mają taki właśnie charakter.

Te trzy klasy zagadnień — padanie istotnych faktów

4 Struktura rewolucji naukowych

1

Potraktowanie ruchu wahadła fizycznego na wzór wahadła matematycznego wymagało dowodu teoretycznego, iż wolno przyjąć, że cała masa wahadła fizycznego -skupiona jest w jego środku ciężkości. (Przyp. red. wyd. poi.).

2

W rodzinie Bernoullich było kilku bardzo wybitnych matematyków: Daniel, -dwóch Mikołajów, dwóch Jakubów i trzech Janów. (Przyp. red. wyd. poi.). ^

3

Renć Dugas, Histoire de la mecaniąue, Neuchatel 1950, ks. IV—V.