n (109)

168

ograniczonym zakresie. Np. na dworze cesarskim marszałek dworu pretendował do jurysdykcji nad posłami państw Rzeszy, czemu te ostatnie zresztą przeczyły¹. Ustawa hiszpańska z r. 1692 dopuściła jurysdykcję sądów miejscowych nad członkami orszaku posła (więc nie nad nim samym), po uzyskaniu zgody prezydenta Rady Kastylii², konięc XVIII w. ustawodawstwo Stanów Zjednoczonych zaliczyło do wyłączńejTćompetencji Sądu Najwyższego takie sprawy przeciw obcym posłom hit) członkom'ic£ oiszaku,'w których prawo nafód&dóp^źęzą W ogóle m^ścową jurysdykcję, w zasadzie.zaL^aic wyłącznie) i -takie-sprawy, w których poseł byłby powodem³!; kroki procesowe, skierowane przeciw obcym posłom niezgodnie z prawem narodów, miały być w każdym razie dotknięte nieważnością⁴.

Odpowiedź na pytanie, co w zakresie jurysdykcji nad posłem jest „zgodne z prawem narodów”, nie była łatwa. Szukali jej już najwcześniejsi autorzy. Braun, Ayrault wysuwają jako zasadę przyznanie posłowi „prawa odwołania się do domu” {jus revo-candi domum)⁵; podlegałby on sądom własnego państwa nawet wtedy, gdy inne kryteria wskazywałyby na właściwość sądu państwa przyjmującego. Pogląd ten, stopniowo coraz bardziej rozpowszechniony, wiąże się z teorią reprezentacji⁶, a uzasadniają go zarówno przesłanki teoretyczne, jak i względy praktyczne. Liczni jego zwolennicy wywodzą, że końca by nie było szykanom: rzucaniu fałszywych podejrzeń, nękaniu drobnymi, ale uciążliwymi pozwami, gdyby raz się dopuściło podległość posła jakiemukolwiek sądowi państwa przyjmującego⁷. Po doktrynersku brzmi rada Wolffa, aby poseł sam sobie zapewnił bezpieczeństwo, powstrzymując się od działań, które mogą podlegać osądzeniu^{8 9}.

Ale obok pytania o samą zasadę immunitetu jurysdykcyjnego, należy nadto zapytać, czy zasada ta — w razie jej przyjęcia — miałaby obowiązywać bezwzględnie, czy też byłaby ograniczona rodzajem sprawy. Pytania te były przedmiotem wielu batalii. Przebiegały one zasadniczo odmiennie na froncie jurysdykcji karnej, odmiennie — cywilnej. W zakresie więc każdej z nich oddzielnie należy skonfrontować doktrynę z praktyką.

Przed taką konfrontacją trzeba rozważyć jeszcze jedno pytanie uboczne: czy immunitet obejmowałby posła tylko jako oskarżonego lub pozwanego, czy również jako świadka? Otóż zagadnienie, czy posła wolno powoływać na świadka, w omawianym okresie zdaje się nie grać dużej roli. I praktyka, i doktryna zajmują się rolą posła jako głównego bohatera procesu: oskarżonego lub pozwanego. Hipoteza, że poseł

miałby być świadkiem, w piśmiennictwie rozważana jest tylko wyjątkowo⁹. Z przepisów poszczególnych państw tylko pochodzące od cesarza Karola V stawiają wyraźnie zasadę, że posła nie należy powoływać na świadka¹⁰, a w praktyce, jeśli potrzebowano od posła wyjaśnień, starano się uzyskać je nie w drodze sądowej. Częściowo tylko wiąże się z tym zagadnieniem sprawa Mendozy, ambasadora hiszpańskiego w Anglii (1584 r.). Zawiadomiony, że członkowie Tajnej Rady chcieliby z nim pomówić, Mendoza oświadczył, że jeśli ma do niego jakąś sprawę jeden z nich, powinien się pofatygować do jego rezydencji, jeśli natomiast chcą z nim mówić „jako Rada”, gotów jest sam złożyć im wizytę, zakładając, że zaproszenie pochodzi od królowej. Tak też zrobił, nadając rozmowie taki obrót, aby było jasne, że nie uważa się ani za oskarżonego, ani nawet za świadka¹¹.

IMMUNITET SĄDOWY. SPRAWY KARNE

Jaki ma być rzeczowy zakres immunitetu w dziedzinie jurysdykcji karnej? Ścierają się początkowo trzy poglądy¹²: albo odrzuca się immunitet całkowicie; albo dopuszcza się go tylko w pewnych granicach; albo wreszcie uznaje się immunitet bez żadnych ograniczeń. \

| Pierwszy pogląd głoszą zwłaszcza wcześniejsi autorzy. ,Jeżeli bowiem posłowie ..popełnią przestępstwo w czasie trwania misji, muszą poddać się sądowi” — powiada Villadiego¹³, dopuszczając tylko zawieszenie postępowania na czas potrzebny do wywiązania się z misji. Pogląd ten, stopniowo coraz rzadszy, ma jednak zwolenników jeszcze w XVII wieku. Zdaniem anonimowego autora broszury^ zT. TóOóTje^ żeli poseł Tinaduźywa swegcTurzędu dla celów zdrady, odstępstwa, buntu lub innej zbrodni”, i to „można, i trzeba” uwięzić go, a po rozpoznaniu sprawy „skazać i ukarać”¹⁴. Ostatni bodaj Textor w obszernym wywodzie uzasadnia karanie posła w kraju przyjmującym, jeśli tam popełnił przestępstwo; miejscowy władca może od tego odstąpić, ale ze względów politycznych lub kurtuazyjnych, nie zaś prawnych¹⁵.

Motywacja tego poglądu bywa mniej więcej taka: w wypadku przestępstwa pospolitego poseł naraził na szwank dobre imię zarówno władcy wysyłającego, jak przyjmującego; jeśli zaś popełnił przestępstwo typu politycznego, sprzeniewierzył jsię celowi swojej misji, który wymaga przyjaznych stosunków z krajem przyjmu-•» ącym.

Znacznie liczniejszy, kierunek uznaje immunitet posła, ale tylko w ograniczonym zakresie- Przeważa on. W każdym razie wX.yi~w.Tw pierwszych latach.XVII wieku.

1

• ¹ Wg Mosera, XVI, § 29.

2

(G. F.) Martens AGV, II, 358.

3

⁵¹ Act of Congress z 24 IX 1787, sekcja 13 — tamże, II, 397.

4

   Act of Congress 1790, sesja II, r. 9, sekcja 25 — tamże, 398.

5

   Brunus, 4, V (161 n.); Ayrault OFI, § 14.    ⁶ Por. wyżej, s. 144 n.

6

³³ Wicąuefort, I, XXVII (470); Bynkershoek, passim: III, IV, V, VIII; Montesąuieu, XXVI,

7

21; Vattcl, IV, VII, passim, zwłaszcza § 92; Real, 105 i 183; Naruszewicz, 4-5.

8

Wolff, § 1065.

9

f.

10

³⁷    Obszerniejszą wzmiankę (radzącą posłowi, aby nie odmawiał zeznań, jeśli mu to nie przeszkodzi w wypełnianiu misji) znalazłem u Villadiega, II, kw. V. 7. Adair, 92, doszukał się jej tylko u Bynkershoeka, który zwraca uwagę, że poseł mógłby się czuć dotknięty wezwaniem.

11

³⁸    (G. F.) Martens AGV, I, 369 n., pkt XV. ¹¹ Adair, 93.    i

12

   Grocjusz, II, XVffl, kw. IV, wymienia ich aż pięć.

13

   Viltadiego, O, kw. V. 3.    ¹⁵ Quaestio vetus et nova, 12 n.

14

⁴³ Textor, XIV, § 43 n.

15

\