m60

nych produktach: mają być one wilgotnej świeżości, lekkie i wesołe, jak na przykład ryba rzeczna (lub pochodząca z jasnych, przejrzystych wód jeziora), która ma w sobie „pożywną jasność” zdolną rozproszyć ciemne i suche wapory. Taką moc rozjaśniania przypisywać się będzie, parę stuleci później, eterowi, którego wąchanie na tyle skutecznie rozświetli wewnętrzne ciemności Krasińskiego, że dostrzeże w nich na czas seansu odbicie własnej twarzy. Obok terapii związanych z higieną ciała (a każda epoka - im bliższa naszych czasów, tym bardziej świadoma, że nie ma jednego, szczególnego, powszechnie skutecznego lekarstwa na melancholię - dorzuca swoje wynalazki i zwyczaje; w epoce Krasińskiego było to jeszcze na przykład rażenie prądem, mesmeryzm, palenie opium, lecz także kuracja tranem) stosuje się najprzeróżniejsze terapie wspomagające równocześnie higienę duszy. Muzyka, podróż, konwersacja, spacery nigdy w pojedynkę, jazda konna ożywiająca krew (żeby się otrząsnęła z czarnej żółci) i ducha, uprawianie ogródka, niekoniecznie własnego, odwieczna kopulacja, od zamierzchłych po dzisiejsze czasy nie dziwią nikogo swymi łagodzącymi smutek i relaksującymi ciało w łaściwościami i należą do środków wymyślonych nie tylko przez medycynę naukową, lecz i mądrość ludową. Hardziej zdziwić mogłyby pomysły terapeutyczne, które nie przetrwały swych twórców. Na przykład barwnego życia medyka Sydenhama, nota bene odkrywcy laudanum, który za najlepsze lekarstwo uznawał mleko kobiece, „najsłodsze, najlżejsze, najbardziej zgodne z naturą”. Świadom niepraktyczności swej rady. tłumaczył jednak: „Autorzy opisują cudowne skutki, jakie wywarło, lecz wielce trudne jest uzyskać wystarczające jego ilości”. Należy wszak docenić w tej idei choć to, że w przeciwieństwie do zdecydowanej większości innych pomysłów terapeutycznych, przemawiających do wyobraźni obrazami przede wszystkim uwolnienia organizmu (wyprowadzenia z niego czarnej żółci) i jego odbudowy po oczyszczeniu, lub też pomysłów mających po prostu na celu rozproszenie smutnych myśli różnymi zajęciami i rozrywkami, ten, będąc środkiem farmakologicznym, bierze pod uwagę wyobraźnię melancholijną: jest symbolicznym spełnieniem jej regresywnych dążeń, ucieczki do początku.

Taką terapię bezpośredniej ingerencji, uderzającej w same podstawy wyobraźni melancholijnej, znajdziemy w dziele Burtona. Obok kuracji zielarskich, skrupulatnie opisanych, Burton proponuje w uporczywym poszukiwaniu melancholijnego antidotum środek w swym mniemaniu najbardziej skuteczny, nie bez przyczyny nazywany dzisiaj totalnym: utopię. Jest to środek leczenia jednostek, samego Burtona przede wszystkim, i w tym sensie jest przedsięwzięciem autotcrapeutycznym, lecz również panaceum dla całej społeczności, dla Państwa, którego schorzenia Burton tym lepiej rozpoznaje, że dzięki trapiącej go melancholii spostrzega przenikliwie wszelką słabość ludzkich dzieł: jego znajomość makrokosmosu społecznego i politycznego wynika ze znajomości choroby, która toczy jego samego, Burtona. Albowiem na melancholię cierpieć może każde ciało, indywidualne i zbiorowe, i każde wymaga właściwej terapii. „Państwo bylo-pisze Burton o państwie angielskim swych czasów - jak chore ciało, którego humory źle się osadziły i tak osłabione rozwolnieniem, że nic w nim się nie ostało jeno melancholija". Wszystkie spory, gwałty, uzurpacje trapiące Państwo są porównywalne z melancholijnymi zaburzeniami charakteru, świadczą o melancholijnym charakterze ciała społecznego. Pow iedzmy od razu: Burton, szukający powszechnego panaceum na melancholię, wytwarza w swym projekcie utopijnym struktury prześladowcze. Zaczyna się od generalnych porządków. Jego „nowa Ailantis”, „poetyckie Commonwealth" {położone na 45 równoleżniku w umiarkowanej strefie) będzie summą geometrycznej regularności i symetrii (tak

121