79961 p1080006 (5)

nych: woda, pole, las. Takie zbiory naturalne mają być przedmiotem nauki

0    rzeczach.

W przyrodzie czynnikiem stałym jest wzajemna zależność istot i rzeczy. Zależności tej podleca także człowiek. Miejsce, tryb życia, a w związku z tym także narzędzia i wytwarzane produkty, w znacznym stopniu zależą od przyrody. Równocześnie jednak człowiek kształtuje środowisko wokół siebie, stosownie do własnych potrzeb i celów. Pojawia się zatem drugi zakres treści - zbiory rzeczy wytwarzanych przez człowieka (pokój, ogród, dom, wieś, miasto).

Zakres nauki o rzeczach obejmuje, według Dawida, 8 zbiorów ..przyrodzonych ", z których pierwsze pięć dotyczą środowiska „mieszanego”, ludzkiego

1    przyrodniczego: I) pokój. 2) dom. 3) ogród. 4) wieś. 5) miasto, a trzy zbiory naturalne obejmują: 6) wodę, 7) pole i 8) las. Ostatnie trzy. jako zbiory naturalne, rozumiane są bardzo szeroko. Oto ilustracja omówionych zagadnień.

Cręści zbiorów, czyli rzeczy, i części rzeczy

1.    Zbiór przyrodzony: pokój

Człowiek (części ciała); Pokarmy; Naczynia; Odzież (części i materiał); Sprzęty; Zabawki; Zwierzęta; Części pokoju.

2.    Zbiór przyrodzony: wieś

Słońce (strony nieba); Gościniec (szosa, droga, ścieżka); Kolej żelazna; Granice wsi (rogatka); Ulica; Zagroda wiejska: Narzędzia; Wiatrak; Kuźnia; Kołodziej (smoła); Zwierzęta i rośliny.

Autor przytoczył w tekście obszerny zakres treści, wybór materiału zależy jednak od nauczyciela. Przestrzega się również, aby uwzględniał on głównych przedstawicieli i dobiera! takie tematy, które mogą być opracowywane w sposób bezpośredni.

o CECHACH PIECZY A. Nauka o ruchach

Pojęcia naczelne: Spoczynek, ruch. Rzeczy ruchome i nieruchome. Momenty ruchu: Początek, koniec, trwanie ruchu (wyobrażenie czasu: godzina, minuta), przestrzeń ruchu, prędkość (pojęcia: ruch szybki, powolny, jednostajny, przyspieszony, zwolniony), kierunek. Kierunek: Kierunki główne: naprzód (wprost)

-    w tył, w górę - na dól, w prawo - w lewo; kierunki pośrednie: naprzód do góry

-    naprzód w dół. naprzód w prawo - naprzód w lewo, w tył na prawo; kierunek w stosunku do Słońca: ku wschodowi i zachodowi, południu, północy. Pojęcia: w górę - w dół rzeki. Rodzaje ruchu: Ruchy człowieka: Ruchy zwierząt: Ruchy złożone, czyli czynności człowieka; Ruchy złożone, czyli czynności zwierząt; Ruchy przedmiotów nieożywionych - zjawiska.

B. Nauka o kształtach (formach)

Położenie; Unie; Powierzchnie; Figury powierzchni; Bryły.

Następne działy to: C. Nauka o liczbie (ilości) r/cczy; D. Nauka o wielkościach; E. Nauka o barwach; F. Nauka o dźwiękach; G. Własności rzeczy poznawane dotykiem; II. Smaki i zapachy. Nauka o typach rzeczy.

Typ: przedmioty sztuczne (sprzęt, naczynie, narzędzia, budynek)

I.    Całość:

I) Nazwa, 2) Znajdowanie się w pewnym zbiorze.

II.    Części:

I) Pierwszorzędne, 2) Drugorzędne, 3) Trzeciorzędne.

III.    Cechy całości i części:

I) Położenie; 2) Liczba; 3) Kształt; 4) Wielkość; 5) Cechy dodatkowe;

6) Barwa (za: Wróbel 1979, s. 30).

Podane zagadnienia dotyczące zakresu treści (nauka o częściach, cechach i typach rzeczy) obejmują układ logiczny oparty na uogólnianiu i abstrakcji. Tak i logiczny podział nic może być równoznaczny z porządkiem dydaktycznym (metodycznym), w którym trzeba uwzględnić właściwości psychologiczne, tj. proces poznawania rzeczy. Rozumienie części poprzedza z reguły rozpoznawanie cech, a poznanie przedmiotu jako typu poprzedza poznanie części i cech. Nie oznacza to jednak, że najpierw należy ukończyć naukę o częściach, a następnie o cechach - i dopiero przystąpić do nauki o typach.

Zakres i układ treści w konkretnych warunkach środowiskowych oparty będzie na klasyfikacji lokalnej; zaznajamiając dzieci z pojedynczymi przedmiotami i wskazując na pokrewieństwa doprowadzimy do klasyfikacji logicznej. „Zaczniemy od podziału przyrodzonego: dom. miasto, wieś, pole. las, skończymy zaś na podziale naukowym: narzędzia, budynki, zwierzęta - domowe, dzikie, gryzące, drapieżne, rośliny - kwiaty, bczkwiatowc, ciała mineralne - ziemia, metale itd." (za: Wróbel 1979, s. 31).

Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt w rozważaniach autora. Dawid polemizował mianowicie z. ówczesnymi poglądami na temat sposobu przekazywania wiedzy na dwu poziomach. Utrzymywano wówczas, iż wiedzę można wyłożyć w całości w sposób elementarny, poglądowo oraz w formie systemu odpowiadającego metodzie naukowej. Dawid przeciwstawia temu stanowisku sposób trzeci. Konstatuje, że wykład nie przestaje być wykładem tego samego przedmiotu; przechodzi stopnie, od bardziej elementarnego i empirycznego do bardziej naukowego i racjonalnego, dostosowując się do możliwości umysłowych ucznia: ,J.„] rozkładanie jednej i tej samej nauki na dwa przedmioty szkolne - bardziej elementarny i poglądowy i bardziej systematyczny - jest bezcelowe i domniemane tutaj zadanie - uprzystępnienia pewnych nauk dla klas najmłodszych - rozwiązane może być w ten tylko sposób, iż podstawowe ich początki wykładane będą metodą elementarną i poglądową, lecz zawsze

13