Obraz2

sprawami oczywistymi i za bezpłodność; nauki społeczne oskarżają humanistykę o subiektywizm. Antropolog nic powinien lękać się żadnego z tych oskarżeń: ani zarzutu zajmowania się sprawami oczywistymi, ani zarzutu subiektywizmu. Może posługiwać się obydwoma ujęciami. Adekwatne badanie kultury, zarówno naszej własnej, jak tej po przeciwnej stronie globu, tylko wówczas może osiągnąć ziszczenie, jeśli nauczymy się dziś czerpać zarówno z humanistyki, jak z nauk społecznych”¹.

Antonina Kłoskowska, Warszawa 1966

★ ★ ★

Trwałość i trwanie książki Ruth Benedict Wzory kultury

Nauki społeczne mają obowiązek i prawo budzić zainteresowanie i służyć praktyce, odwołując się do współczesności, która jest ich materiałem. Z tego powodu ponoszą one ryzyko błędów, które są wolne od historiografii - a także, w większej mierze, wymykają się tradycyjnej antropologii kultury, rozumianej jako badania ludów pierwotnych odległych w czasie i przestrzeni.

Tradycyjna antropologia „ludów pierwotnych” tym bardziej jednak ponosi ryzyko zbliżania się do współczesności, gdy jej metodami próbuje się poznania naszej własnej rzeczywistości, społeczeństw rozwiniętej kultury czy cywilizacji. Takie ryzyko poniosły dwie wybitne badaczki, uczennice z kręgu amerykańskiego antropologa Franza Boasa: Ruth Benedict i Margarct Mead.

Ruth Benedict tuż po drugiej wojnie światowej zajęła się kulturowymi przeobrażeniami psychiki młodzieży japońskiej. Ta próba wywołała ostrą krytykę członków Japońskiego Towarzystwa Socjologicznego. Benedict nakreśliła obraz młodzieży japońskiej jako „młodzieży bez miecza i chryzantemy”. Jakże ją musiałby zadziwić obraz japońskiej młodzieży w dobie praktycznego nastawienia młodych japońskich robotników pod koniec kończącego się XX w.? Ale Benedict nie dożyła tego okresu. Żyjąca znacznie dłużej M. Mead mogła jeszcze obserwować przemiany światowych ruchów młodzieży w różnych krajach świata w dobie wielkiego społecznego protestu młodych zbuntowanych Amerykanów i Francuzów lat szcśćdziesiątych-sicdemdziesiątych, a nawet odpryski podobnych reakcji w Azji, Ameryce Południowej, jak też w krajach poddanych naciskom politycznego systemu bloku sowieckiego -włącznie z Czechami, a tym bardziej Polską. W tym okresie M. Mead uzyskała znaczną popularność dzięki książce Kultura i tożsamość - nieściśle przełożony tytuł: Culture and Commit-ment. The New Relationship, New York 1970.

Zarówno studium Ruth Benedict o Japonii, jak i jej próby „badania na odległość” uciekinierów ze Związku Radzieckiego po wojnie nie były bardziej wartościowe niż spekulacje M. Mead, która tłumaczyła wpływem tradycyjnych metod spowijanie niemowląt. Te metody miały tłumaczyć psychikę politycznego absolutyzmu carskiego i radzieckiego. Znacznie cenniejsze były badania przeobrażeń wyspiarskiego ludu Manus New Lives for Oki 1928-1953, do których Mead sięgnęła później, wracając do swoich dawnych terenów oceanicznych, tak przeobrażonych po latach. To, co pozostało najciekawsze w dorobku R. Benedict, to dawna jej książka o wzorach kultury.

Plastycznie nakreślone przez Benedict obrazy całości kultur były skonstruowane według zasad stylów bliskich koncepcjom teoretycznym Fryderyka Nietzschego. Za tymi stylami zaś ukrywały się zmiany koncepcyjne odpowiadające dążeniom i wartościom ludów tworzących i chcących tworzyć według trwałych wzorów.

51

1

R. Benedict, A/itfiropołogy and t/ie Ilumanities, „American Anthropolo-gist” 1948, nr 4.