Obraz5(1)

■

FUNDAMENTALIZM ISLAMS]q

nym użyciu. Albo lepiej, określa ono konkretną szkolę prawno-religijnąz przeszłości (szkołą usuli, co dosłow-nic znaczy fundamenty), która chciała wprowadzić że-lazne ograniczenia wolności interpretacji przez ludzki rozum Słowa Bożego, zawartego w świątych pismach (.Koranie oraz zbiorach Powiedzeń i Czynów Proroka [hadith]).

Aby zrozumieć, czym jest tak zwany fundamentalizm islamski, należy mieć mocno na uwadze dysputą teologiczną, filozoficzną i hermeneutyczną, jaka przewija się w całej historii tej wielkiej religii światowej. Koncentruje sią ona wokół kluczowego (oczywiście nie tylko dla islamu) tematu: jeśli przyjmie sią istnienie świątej ksiągi, w której - jak sią wierzy - zawarte jest objawienie Boże i jeśli człowiek może, a nawet powinien znaleźć wszystkie zasady konstytutywne oraz racje bytu życia indywidualnego i społecznego (łącznie z życiem „miasta-państwa”, polis), to czy ludzki rozum ma prawo interpretować ten tekst w świetle zmian zachodzących w historii? A jeśli tak, to dokąd może siągać tego rodzaju działalność hermeneutyczna? Czy może dojść do takiego punktu, że poda w wątpliwość pewne jego cząści, które wyraźnie jawią sią jako przestarzałe, ponieważ związane są z konkretnym kontekstem historycznym, w jakim dokonało sią Boże objawienie, czy też takie postępowanie należałoby uważać za bezprawne naruszenie prawdy, którą Bóg chciał przekazać za pośrednictwem proroka całemu rodzajowi ludzkiemu? Nie ma wątpliwości, że jest to prawdziwy wązeł gordyjski -z perspektywy religijnej i teologicznej - który islam ma przed sobą i który na różne sposoby usiłuje rozwiązać

a|bo jeszcze mocniej zacisnąć, w zależności od punktu widzenia. Pomijając skrajności, do jakich doszły niektóre radykalne grupy współczesnego fundamentalizmu islamskiego, które uciekały sią do okrutnych form świętej przemocy, u korzeni wielu innych zjawisk odrodzeniowych leży właśnie ta potrzeba pogodzenia dziedzictwa tradycji - tutaj rozumianej jako synonim symboli religijnych stanowiących podstawę kolektywnej tożsamości całych ludów - z wyzwaniami zachodniej nowoczesności, którą ludy te poznały, kiedy zostały zmuszone uznać wyższość nowoczesnej broni wojsk europejskich. Czy to nie właśnie w momencie przybycia Napoleona do Egiptu świat arabsko-muzułmański uświadomił sobie wyraźny już dystans, dzielący jego własną kulturę od zachodniej technologii i nauki?

Dopiero na tym tle można umieścić różne ruchy, które umownie nazywamy odpowiednio ruchami przebudzenia, reformistycznymi i radykalnymi.

Ruchy przebudzenia

Ruchy przebudzenia pojawiają się na przełomie XIX-XX w. na peryferiach imperiów muzułmańskich. Kierują nimi lokalni przywódcy wspierani przez sieć solidarności plemiennej: wodzowie plemion powstają przeciwko stopniowemu i postępującemu przenikaniu prądów europejskich wraz z całym systemem symboli i stylów życia, które w ich oczach jawią się jako kontrastujące z tradycyjnymi wartościami. Sprzeciwiają się tym tendencjom w imię powrotu do czystości źródeł islamu.