Obraz9

pes(k)- (ps)ek-^ pes-ek ^

Niekiedy bywa odwrotnie. Jeden przypadek narzuca swą postać większości form. Tak np. formy przypadków zależnych wyrazu szmer ^*Sbmbrb pod wpływem analogii do mianownika mają postać: śmeru (zamiast semru bo: *sbmbru), śmerovi (zamiast śemrovi bo: *śbmbrovi) itd.

§ 37. Tak zwane „e ruchome analogiczne”. Niekiedy e ruchome pojawia się w tych miejscach, w których w ogóle nie było żadnego jem. Tak, np. formy D l.mn. od mydło, szydło, masło, brzytwa brzmią: mydeł, szydeł, maseł, brzytew. W tematach tych rzeczowników występuje więc oboczność e : 0, która, jak wiemy, kontynuuje dawną oboczność b : b (por. § 33). Tymczasem przyrostki -dło, -sło, ~tva nie miały w swym składzie jerów (nie brzmiały: *-dbło, *~sblo, *-tbva,), a więc oboczność e : 0 jest w nich nie uzasadniona.

Takie nie uzasadnione historycznie e ruchome nazywamy analogicznym. Pojawia się ono również w deminutywach utworzonych od podanych wyrazów: mydełko zamiast mydłko (bo *mydhko a nie *mydblbko), szydełko, masełko, brzytewka zamiast: szydłko, masłko, brzytwka. W wyrazach tych e ruchome analogiczne pojawia się w celu rozbicia trudnych do wymówienia grup spółgłoskowych.

§ 38. Rozwój jerów w połączniu z j. Rozwój jerów w połączeniu z j przebiegał nieco odmiennie. Trzeba tu wyróżnić dwie pozycje:jer + j oraz odwrotnie: j + jer.

1) Jer przedni lub tylny przed j znajdował się w tzw. pozycji napiętej. Taki jer nie wokalizował się w ‘e, e jak jery mocne lecz

w i, y:

-* + j- ^ -y + j-__Ł+j- ^ -i+j-

Połączenie jer + j mogło występować np. w zakończeniach przymiotników odmiany złożonej, zaimkowej (por. § 146.2) lub w tematach niektórych wyrazów.

a) W zakończeniu przymiotników grupa -bjb już w języku prasłowiańskim przechodziła w -yjb. W języku polskim zakończenie -yjb ściągnęło się w-y, np.: *dobrbjb ^ *dobryjb ^ poi. dobry, *zbhjb ^ *zblyjb ^ poi. zły.

41