Obraz56

czego, socjalnego i kulturalnego, słowem we wszystkich dziedzinach aktywności '] człowieka” (1973, s. 189).

Wyjątkowe znaczenie kształcenia ogólnego bierze się stąd, że - jako wspólny | język dla wszystkich - ma ono służyć wytwarzaniu więzi społecznych między jednostkami, klasami społecznymi i narodami, ma być zarazem podstawowym I czynnikiem otwierającym drogę do świata nauki i ludzkiej kultury. Jest ono zarazem wykształceniem podstawowym dla wszystkich specjalności zawodowych.

W tak rozumianym kształceniu ogólnym rozróżnić można dwie strony: rzeczową i osobowościową. Strona rzeczowa (obiektywna) wiąże się z poznawaniem świata obiektywnego i nabywaniem sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu. Strona osobowościowa (podmiotowa) wiąże się z poznawaniem samego siebie, kształtowaniem motywacji i zainteresowań oraz nabywaniem sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie. W harmonijnym procesie kształcenia obie strony są ze sobą integralnie związane, zlekceważenie jednej z nich odbija się niekorzystnie na drugiej.

Kształcenie ogólne, rozpatrywane od strony rzeczowej, obejmuje trzy podstawowe cele. Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce. Chodzi tu o możliwie wszechstronne poznanie tych dziedzin w takim zakresie, jaki sprzyja rozumieniu zachodzących w nich zjawisk i racjonalnemu oddziaływaniu na te zjawiska.

Poświęcając analizie treści wykształcenia ogólnego następne dwa rozdziały, tu wspomnimy tylko, że treść ta nie może objąć wiedzy nagromadzonej przezj naukę, ani dotyczyć wszystkich dyscyplin naukowych, opiera się więc tylko na tych dyscyplinach, które badają najważniejsze formy istnienia materii (zjawiska mechaniczne, fizyczne, chemiczne), najważniejsze zjawiska życia biologicznego oraz podstawowe formy i przejawy życia społecznego. Z każdej z tych dyscyplin nauczanie szkolne czerpie tylko te wiadomości, które stanowią jej podstawy, a więc najważniejsze fakty i uogólnienia. Tego rodzaju wiadomości z zakresu jednej lub kilku dyscyplin, odpowiednio ze sobą powiązane, mogą stanowić przedmiot nauczania szkolnego. Oprócz wiadomości dotyczących faktów, pojęć, twierdzeń i praw naukowych w skład przedmiotu nauczania wchodzą:

-    ogólne idee światopoglądowe odnoszące się do danej dziedziny rzeczywistości,

-    sprawności umożliwiające samodzielne stosowanie wiedzy,

-    drogi naukowego myślenia i metody badań w zakresie poszczególnych przedmiotów.

Drugim celem kształcenia jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznawać i przekształcać przyrodę, społeczeństwo i kulturę.

Stosunek człowieka do rzeczywistości wyraża się przede wszystkim w d z i a-łalności poznawczej. Aby umożliwić tę działalność, szkoła zapewnia dzieciom opanowanie — możliwie precyzyjne — umiejętności mówienia, czytania,

pisania i liczenia, te bowiem umiejętności otwierają im drogę do komunikacji z innymi oraz do poznawania dorobku nauki. Innym zadaniem szkoły jest wdrożenie dzieci i młodzieży do własnej działalności poznawczej, umożliwiającej samodzielne poznawanie świata. Chodzi o to, aby przez samodzielne stawianie pytań i rozwiązywanie problemów - od najprostszych do najbardziej złożonych - uczniowie kształtowali w sobie postawę badawczą wobec zjawisk przyrodniczych i społecznych.

Podstawową formą działalności człowieka przeobrażającej przyrodę jest praca produkcyjna. Rzecznikiem powiązania tej pracy z nauczaniem był Karol Marks. Idea ta znalazła swoje rozwinięcie w teorii kształcenia politechnicznego, opracowanej początkowo przez pedagogów z b. bloku wschodniego. Kształcenie politechniczne, zgodnie z tą teorią, polega na:

-    opanowaniu przez uczniów naukowych podstaw produkcji: energetycznych, technicznych, technologicznych i organizacyjnych; przede wszystkim w obrębie tych dziedzin produkcji, które w danym kraju dominują, głównie więc chodzi o produkcję maszyn, przemysł elektrotechniczny, chemiczny i o produkcję rolno-hodowlaną,

-    wdrożeniu do posługiwania się prostymi narzędziami pracy.

Wykonywanie przez młodzież szkolną różnych zadań wytwórczych ma

duże znaczenie wychowawczo-kształcące. Praca produkcyjna kryje w sobie ogromny zasób doświadczeń społecznych, których część najważniejszą powinno przejmować młode pokolenie. Ważną jest więc rzeczą tworzyć młodzieży warunki do zdobywania tych doświadczeń, umożliwiając jej przez to przeżywanie procesu pracy - przynajmniej w kilku wybranych dziedzinach wytwórczości. Te walory pracy w szczególnym stopniu docenia się w szkolnictwie krajów socjalistycznych, gdzie praca stanowi ważny składnik nauczania zarówno wielu przedmiotów, jak i zajęć pozalekcyjnych czy pozaszkolnych.

Przekształcanie społeczeństwa nastręcza jeszcze więcej trudności niż przekształcanie przyrody. Służąca tym celom działalność społeczna jest możliwa na terenie klasy, szkoły, w samorządzie, organizacji młodzieżowej, kołach zainteresowań, w domu, internacie, instytucjach społecznych czy w środowisku. Spełnianie różnych funkcji społecznych w toku tej zróżnicowanej działalności stwarza uczniom szansę opanowania techniki społecznej, głównie techniki planowania i realizacji różnych zadań społecznych, jak np. pomoc koleżeńska, kontrola wykonywanych zadań, wydawanie gazetki, organizowanie imprez i uroczystości szkolnych, prowadzenie wywiadów, tworzenie w szkole kół zainteresowań, usprawnianie życia na terenie szkoły i środowiska i wiele innych.

Przygotowywaniu młodzieży do uczestnictwa w kulturze służy działalność kulturalna. Dokonuje się ona na drodze od poznawania wartości literackich, muzycznych, plastycznych i ich przeżywania do tworzenia nowych wartości. Chodzi tu więc zarówno o formy aktywności, które się wiążą z postawą „konsumenta” kultuiy. jak i jej twórcy - na skalę dostępną w takiej czy innej szkole. Program zajęć młodzieży, wdrażających do twórczości literackiej i plastycznej, teatralnej, filmowej czy muzycznej, jest ogromnie zróżnicowany w zależności od typu i poziomu kształcenia oraz uzdolnień i zamiłowań młodzieży.

71