Obraz79

$4 podstawą zjawisk cieplnych, świetlnych, akustycznych i elektromagnetycznych. Zajmuje się również, wraz z chemią, zjawiskami mchu wewnątrzatomó- y vsego. Nic \vszystkie te zjawiska $4 jednakowo dostępne obserwacji uczniów; największe trudności nastręcza nauka o budowie atomu i energii jądrowej, tu wiec samą rzeczyw istość zastępują modele.

faaMfwnMC rjwisk tu>vxt\\vł» ma prrcNcg riożony. Łączy w sobie nie tylko myślenie iaMoioe z deMoimm. lecz także uczenie sic przez odkrywanie z uczeniem sic przez pr/yswa- ? jonie, przy czym m»<vlry indukcyi a ^kdukcjt oraz odkry waniem a przyswajaniem istnieją bliskie 1 i hpCMe uzasadnione związki fV\znanie łączy się z działaniem, które tu występuję przede wszy- j stfcwR w postaci eksperymentów an*x Końcowy etekl poznania w dużym stopniu zależy od aktyw- 3 rsosci i saroodriełności ndcdńeń w pcwesie uczenia się.

W ujęciu bardziej tradycyjnym programy fizyki obejmują następujące 1 działy: mechanika ci aha stałego, cieczy i gazu, akustyka, optyka, nauka o cieple, I nauka o elektryczności, nauka o drganiach i falach elektromagnetycznych oraz a wybrane zagadnienia z fizyki współczesnej. Programy bardziej zmodernizo- a wane opierają się jednak na nieco innych założeniach. Czyni się w nich próby* bardziej syntetycznego potraktowania fizyki, przede wszystkim przez nową* strukturę poszczególnych jej działów' oraz nasycenie zarówno działów bardziej tradycy jnych (np. mechaniki), jak i now-szych - treściami fizyki nowoczesnej* Brakiem i tych tradycyjnych ujęć. i ujęć nowszych jest niedosyt ogólnej syntezy,* która wiążąc ze sobą poszczególne „działy” fizyki odgrywałaby istotną rolę 1 w tworzeniu podstaw poglądu na świat. Jednym z elementów tej syntezy* mogłaby być wiedza z dziedziny astronomii, pojawiająca się w programach* szkolnych bądź jako dział fizyki, bądź jako osobny przedmiot nauczania.

Chemia

Pod względem poznawczo-praktycznym chemia jako przedmiot nauczania przy* pominą fizykę, charakteryzuje się wszakże pewnymi, sobie tylko właściwym* cechami.

Przede wszystkim proces poznania ma tu odmienny przebieg i charakter. Wprawdzie w działalności poznawczej rozumowania indukcyjne splatają się zdedukcyjno-redukcyjnymi. jednak fakty brane pod uwagę w rozumowaniach 1 indukcyjnych mają swoistą postać. Uczniowie nie obserwują tu zjawisk chemi- 1 cznych. bo takich tu w ogóle nie ma. Jeśli więc w doświadczeniu chemicznym 5] występują jakieś zjawiska, są to tylko zjawiska fizyczne. Uczeń nie widzi 1 łączenia atomów- siarki z atomami tlenu w procesie utleniania siarki, może* natomiast zaobserwować, bezpośrednio lub pośrednio, jakie nowe substancji* powstały w wyniku tej reakcji. Często postępuje zresztą odwrotnie, rozkłada* mianowicie w odpowiednich warunkach substancje złożone na substancje proste* Ta swoistość procesu poznania wpływa na eksperymentalno- i problemowy charakter nauczania chemii. Eksperymentowanie jako metoda j uczenia się przez badanie wymaga dobrze wyposażonych pracowni, a przy tym, -ze względu na konieczność stałej pomocy ze strony nauczyciela i na niebezpie- j czeńsrwa grożące mało doświadczonej młodzieży - zajęcia eksperymentalne J odbywają się w niezbyt licznych grupach.

W programach szkolnych chemia występuje zwykle w układzie koncentryczny m, to znaczy pojawiająca się na drugim szczeblu szkoły w najwyższych jego klasach tematyka z zakresu chemii nieorganicznej i organicznej, jest następnie powtarzana w rozszerzonej postaci w klasach szczebla trzeciego. Chemia nieorganiczna i organiczna stanowią dwa podstawowe działy programu. Obok nich w kursie licealnym uwzględnia się także chemię ogólną i technologię chemiczną. Takie działy chemii, jak chemia koloidalna, biochemia, elektrochemia czy radiochemia nie wchodzą zazwyczaj do programu.

Chemia ogólna obejmuje podstawy tej dyscypliny, a więc najbardziej charakterystyczne fakty, pojęcia, prawa i teorie. Wraz z chemią nieorganiczną, z którą stanowi trudną do rozdzielenia całość, zajmuje się m.in. teorią atomisty-czno-cząstkowa, elementami kinetyki chemicznej, teorią dysocjacji elektrolitycznej, naturalnym układem pierwiastków oraz systematyką pierwiastków i związków chemicznych. W doborze treści nauczania faworyzuje się te pierwiastki i związki, które we współczesnej produkcji odgrywają doniosłą rolę. Przykładem takich związków mogą być półprzewodniki i polimery nieorganiczne. W zakres chemii organicznej wchodzą wiadomości o budowie podstawowych związków organicznych, poczynając od mniej złożonych węglowodorów, kończąc zaś na najbardziej złożonych związkach białkowych. Ten podział stanowi podbudowę dla biologii, zwłaszcza gdy chodzi o substancje białkowe, wiąże się również z medycyną i gospodarką rolną (witaminy, antybiotyki, fermenty). Do zakresu chemii organicznej wchodzą również wiadomości o tworzywach sztucznych, tak dziś istotne wobec braku surowców naturalnych.

Biologia

Przedmiotem badań biologii są żywe organizmy roślinne i zwierzęce, poczynając od wirusów i jednokomórkowców a kończąc na człowieku: ich budowa i zachowanie oraz związek ze środowiskiem. Ponieważ życie, będące swoista formą wymiany materii miedzy organizmami a ich środowiskiem, opiera się głównie na chemii ciał białkowych, można mówić

0    bardzo bliskim powinowactwie między biologią a chemią. Właściwe uwzgłęd nienie tego powinowactwa w nauczaniu biologii, podobnie jak zwracanie uwagi na pokrewieństwo chemii i fizyki oraz fizyki i matematyki w* nauczaniu tych przedmiotów, ma na celu przekonanie uczniów o jedności świata jako całości.

Z tych też względów poznawanie zjawisk i procesów- biologicznych oraz poszczególnych organizmów opiera się na zasadzie przyczynowego ujmowania ich struktury, zarówno całego organizmu, jak i poszczególnych narządów — na tle ich funkcjonowania w środowisku. Z badań wiadomo, że młodzież lepiej poznaje poszczególne organizmy, gdy zna ogólne zasady

1    prawidłowości, przejawiające się czy to w ich budowie, czy w funkcjonowaniu. Inaczej mówiąc, chodzi o stałe wiązanie struktur ogólniejszych, jak prawa, prawidłowości i zasady, ze strukturami o charakterze bardziej szczegółowym. jak np. budowa organizmu, narządu, tkanki czy komórki. Te układy

117