116105

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z KARTOGRAFII.

Badaniem kształtu powierzchni zajmuje się geodezja i astronomia. Przedstawienie tych badań i pomiarów na płaszczyźnie jest przedmiotem kartografii.

Odwzorowania!) na płaszczyźnie takich regularnych powierzclini jest zadaniem kartografii matematycznej. Przed dokonanian odwzorowania powierzchni kuli lub elipsoidy obrotowej, przyjętej jako powicrzcłuiia Ziemi, musimy przyjąć stałą wielkość (1:M.). która służyć nam będzie do odpowiedniego zmniejszana. Wielkość tą nazywamy skałą mapy.

Odwzorowaniem rzeźby terenu na płaszczyznę mapy szczegółowej, zajmuje się wyodrębniony dział kartografii zwany topografią Z tymi dwoma działaniami kartografii łączy się trzeci, zajmujący się pomiarami wykonywanymi na gotowej mapie. Dział ta) nazywa się kartonie tną.

Przy sporządzaniu map. które są obrazan określonych fragmentów powierzdtni Ziani na płaszczyźnie, z uwagi na kulistość Ziani. korzystamy z metod kartografii matanatycznej wywodzących się z teorii odwzorowań kartograficznych, pozwalających odwzorować na powicrzcltni rozwijalncj. nicrozwijalną powicrzclmię kuli lub elipsoidy. Najstarszą i zarazan najprostszą metodą odwzorowania jednej powiazchni na drugą jest wzajanne jednoznaczne przyporządkowanie kaźdanu punktu jednej powierzdtni odpowiedniemu punktowi drugiej (korzystając zrzutowania). Odwzorowanie takie nazywamy rzutan.

Do najczęściej stosowanych odwzorowań kartograficznych zaliczamy odwzorowania: płaszczyznowe, stożkowe i walcowe.

Znając metodę odwzorowania można wyznaczyć prawdziwe wartości elemattów odwzorowanej powierzchni. Do clemaitów tych zaliczamy: długości linii, kąty i powierzchnie.

Charaktery styczna cechą każdej mapy będzie jej odwzorowanie kartograficzne, w wyniku którego otrzymujemy siatkę południków' i równoleżników. Tak sporządzoną siatkę wypełniamy szczegółami otrzymanymi z pomiaru w^r ta cnie W tai sposób wykonana mapa, przedstawiająca całą kulę zianską lub jej część ma następujące cechy:

a)    część elementów musi być zniekształcona.

b)    zniekształcana linowe, kątowe i powierzclini owe mogą być wyznaczone, o ile znana jest metoda odwzorowania kartograficznego.

Pod pojęcian mapy będziauy rozumieli obraz powiazcluii Ziani lub jej części wniesiony na uprzednio dobraną i obliczoną siatkę kartograficzną.

Odwzorowania płaszczyznowe najlepiej nadają się do odwzorowań niewielkich czasz kulistych, walcowe normalne - do niewielkich obszarów pasa równikowego, a walcowe poprzeczne - do dowolnego pasa położonego wzdłuż południka. Odwzorowania stożkowe są stosownie od obszarów średnich szerokości (30 - 60*). W Polsce dla map w skalach dużych i średnich stosowane jest równokątne odwzorowane Gaussa -Knigera (walcowe poprzeczne). Polega ono na odwzorowaniu pasów południka o szerokości 3° lub 6° na walec styczny do południka środkowego każdego pasa.

Każdy z pasów o szerokości 3° ma swój układ współrzędnych. Układy te tworzą systan krajowych ( państwowych) układów współrzędnych geodezyjnych. Osią x każdego układu jest środkowy południk pasa odwzorowania, oddalony od południka Greaiwich o dhigość geograficzną X = n *3° (dla n = 0,1,2,...). W Polsce mamy więc cztery układy państwowe, którycłi południki osiowe mają następujące długości geograficzne: 15°. 18°. 21°. 24°.

Poszczególne układy określone są kolejnymi numerami od I do IV oraz nazwami pochodzącymi od nazw największych miast położonych w pobliżu południków osiowych, a mianowicie:

Układ I szczeciński - południk osiowy X = 15°

Układ II bydgoski - południk osiowy X = 18°

Układ III warszawski - południk osiowy X = 21°

Układ IV białostocki -południk osiowy X= 24°