Obraz

Ćwiczenie II-IV

2. Czynniki rozwoju osobniczego

Ontogeneza wykazuje zróżnicowanie międzyosobnicze warunkowane genetycznie i ekologicznie. Szybsze lub wolniejsze może być tempo rozwoju, a wartości ostateczne cech mogą być większe lub mniejsze.' Czynniki regulujące rozwój podzielić można co najmniej na cztery główne grupy:

1.    Czynniki endogenne genetyczne (determinanty rozwoju),

2.    Czynniki endogenne paragenetyczne,

3.    Czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju),

4.    Tryb i styl życia, który wiąże się poniekąd z uwarunkowaniami genetycznymi, ale w pierwszym rzędzie z czynnikami egzogennymi.

Grupą czynników genetycznych i paragenetycznych zajmuje się genetyka, grupą czynników egzogennych ekologia człowieka, zaś czwartej grupy nie reprezentuje wyodrębniona dziedzina wiedzy. Na ryc. 5 przedstawiono schematycznie zasadnicze grupy czynników współcześnie rozpoznanych.

Fenotyp jednostki w trakcie rozwoju zależy od genotypu, który w sposób w zasadzie bezpośredni i niezmienny determinuje cechy jakościowe, oraz od czynników środowiskowych, które modyfikująco wpływają na cechy ilościowe stanowiące wypadkową oddziaływania czynników endo-i egzogennych.

Realizacja fenotypu na podłożu określonego genotypu to epigeneza. W procesie epigenezy następuje dostrajanie się funkcjonowania zespołów genów oraz interakcja genotypu ze środowiskiem. Malinowski (1980) podkreśla, że niezwykle ważną właściwością epigenezy jest zróżnicowanie czasowe początku, długości trwania i końca funkcjonowania różnych zespołów genów. W takiej sytuacji zakodowane genetycznie zakresy możliwości realizacji szlaków rozwojowych w obrębie danego kanału nie mogą być urzeczywistnione w ciągu jednego życia, gdyż organizm po-

21