Scan0013 (25)

24

L

Mielinizacja w ontogenezie

W rozwoju osobniczym (ontogenezie) mielinizacja, czyli proces wytwarzania się osłonek mielinowych w ośrodkowym układzie nerwowym człowieka rozpoczyna się około 4 miesiąca życia wewnątrzłono-wego i przebiega nierównomiernie w różnych jego częściach. Można wyróżnić trzy fazy tego procesu.

Pierwszą fazę stanowi rozplem gleju nazywany gliozą mielini-zacyjną. Uczestniczą w niej zarówno astrocyty jak i oligodendrocyty, przy czym te ostatnie ulegają różnicowaniu na oligodendrocyty jasne i ciemne. W procesie mielinizacji biorą udział tylko oligodendrocyty ciemne.

Drugą fazę stanowi właściwe tworzenie się osłonek mielinowych. Rozpoczyna się ono od struktur ośrodkowego układu nerwowego filogenetycznie najstarszych. Do chwili urodzenia zmielinizowaniu ulega większość struktur rdzenia kręgowego, pnia mózgu i międzymózgowia. Nie zmielinizowana pozostaje większość struktur półkul mózgowych i niektóre formacje pnia mózgu i móżdżku. Podlegają one mielinizacji w ciągu pierwszego roku życia.

Trzecia faza mielinizacji rozciąga się do około 10-12 roku życia. Obejmuje ona dojrzewanie chemiczne i strukturalne osłonek mielinowych.

Typy oligodendrocytów

Oligodendrocyty wchodzą, w skład gleju skąpowypustkowego; mają mało wypustek i stąd pochodzi ich nazwa. Dzieli się je na cztery typy — w zależności od wielkości komórek, ich kształtu oraz rodzaju wypustek. Do typu III należą oligodendrocyty o największych rozmiarach. Są to komórki wieloboczne o pojedynczych i grubych wypustkach. One to właśnie otaczają pęczki włókien nerwowych (rdzennych) w pniu mózgu i w rdzeniu kręgowym powodując ich mielini-zację.

Swoistym znacznikiem antygenowym oligodendrocytów jest zasadowe białko mieliny oraz izoenzym II anhydrazy węglanowej,

0.3. OSŁONKA MIELINOWA

25

a w fazie mielinizacji także główna glikoproteina mieliny.

Komórki osłonkowe obwodowego układu nerwowego

Integralny składnik obwodowego układu nerwowego stanowią komórki osłonkowe czyli neurolemocyty (dawniej były nazywane komórkami Schwanna). Otaczają one włókna nerwowe i tworzą na nich osłonkę zwaną neurolemą. Ponadto na części włókien wytwarzają lipidowo białkową osłonkę mielinową. Osłonka ta stwarza warunki do skokowego przewodnictwa potencjałów czynnościowych, które jest szybsze i oszczędniejsze energetycznie od przewodnictwa ciągłego, jakie jest właściwe dla włókien bezmielinowych (bezrdzennych).

Cechą charakterystyczną dla osłonki mielinowej obwodowego układu nerwowego — w odróżnieniu od układu nerwowego ośrodkowego — są tzw. wcięcia mieliny (dawniej nazywane wcięciami Schmidta-Lanter-mana). W ośrodkowym układzie nerwowym owe wcięcia mieliny nie występują. Takie wcięcia mieliny są jakgdyby rowkowatymi sfałdowa-niami osłonki mielinowej obwodowego układu nerwowego, przy czym długa oś wcięcia przebiega mniej więcej prostopadle w stosunku do podstawy „fartuszka” owijającego akson, czyli wcięcie okrężnie otacza włókno osiowe.

Uszkodzenia osłonek mielinowych w chorobach demieliniza-cyjnych

Najbardziej znaną chorobą demielinizacyjną jest stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex albo sclerosis disseminata), w skrócie SM. Schorzenie to należy do najczęściej spotykanych chorób układu nerwowego. Dotyka ono zazwyczaj osób w sile wieku, liczących 20-40 lat. Jego początek nie zawsze manifestuje się dolegliwościami na tyle charakterystycznymi, by pozwalało to na postawienie właściwego rozpoznania. Leczenie zaś jest niełatwe, chociaż obecnie wiele nadziei pokłada się w preparatach sterydowych, z których na szczególną uwagę zasługuje metyloprednisołon, zbliżony w swoich właściwościach do prednisonu. Jest on bardziej aktywny w leczeniu SM niż