Obraz36

środowiska tak, aby zapewnić wysoką wydajność wychowania. Stosujący technikę dydaktyczną nauczyciel „musi wiedzieć, że jego decydującą funkcją jako wychowawcy jest przygotowanie środowiska do uczenia się i że ten proces wychowawczego organizowania środowiska i samego nauczania jest techniką, dzięki której powtarzalne aspekty mistrzostwa pedagogicznego mogą być z punktu widzenia ich wydajności analizowane i reprodukowane”. Te słowa pod piórem jednego z pierwszych zagorzałych zwolenników nauczania programowanego nie mogą nie być zaskoczeniem. Oznaczały one odwrót od zbytniego zafascynowania techniką, lecz zarazem akceptację jej racjonalnego wykorzystania. W taki rozsądny sposób realizowana technika kształcenia zyskuje sobie coraz więcej zwolenników w krajach Europy zachodniej i wschodniej. Wzbudziła też szersze zainteresowanie w Polsce, przede wszystkim w obrębie dydaktyki szkolnictwa wyższego. Wyrazem tego były prace Franciszka Januszkiewicza (1978), Stanisława Jarmarka (1979), Leona Leji (1976, 1978), Jacka Orzechowskiego (1968) i wielu innych autorów. O postępie w tej dziedzinie świadczyły nie tylko nowe książki i artykuły oraz dyskusje prasowe, lecz przede wszystkim stale w nowe środki techniczne wzbogacane środowisko dydaktyczne szkół wszystkich typów. A czy towarzyszył temu wzrost wydajności pracy szkół-tego jeszcze na szerszą skalę nikt nie zbadał.

Programowanie treści kształcenia

U podstaw programowania treści leżą klasyczne zasady dydaktyki. Są to zasady systematyczności i samodzielności, które każą w pracy z uczniami podążać krok za krokiem do ogarnięcia wszystkich składników wiedzy czy sprawności oraz powstających z nich struktur. Są to także zasady efektywności i przystępności, które przypominają o potrzebie liczenia się z celami i tempem uczenia się poszczególnych uczniów. Zasady te realizuje się jednak w nauczaniu programowanym w swoisty sposób, inny niż w nauczaniu konwencjonalnym. Dla zobrazowania tego sposobu zapoznamy się w zakresie ogólniejszym z kilkoma znanymi odmianami programowania, zakładając, że po szezegółowsze informacje zainteresowani czytelnicy sięgną do wskazanej literatury fachowej.

Programowanie liniowe

Za twórcę tej metody programowania uważa się B.F. Skin nera, profesora psychologii w Uniwersytecie Harvarda. Wystąpił z nią po raz pierwszy na konferencji w Pittsburgu w 1954 roku¹. Do sformułowania zasad tej nowej koncepcji nauczania skłonił Skinnera krytyczny stosunek do nauczania konwencjonalnego, którego braki chciał w ten sposób przezwyciężyć. Podłożem nowej koncepcji stała się psychologia behawiory styczna, według której uczenie się jest oparte na zasadzie S —» /?, czyli na występowaniu bodźców (5 - stimulus) i reakcji na nie (R — reaction). Zgodnie z tą koncepcją każdej

reakcji - odpowiednio wzmocnionej - towarzyszy skłonność do powtarzania się i utrwalania. Wzmocnieniem, czyli nagrodą dla uczącego się tą metodą jest potwierdzenie przez program każdego udanego kroku, przy czym - ze względu na łatwość reakcji - możliwość zrobienia błędu zostaje sprowadzona do minimum. Tak więc Skinner oparł swoją metodę na psychologii behawiorystycznej, która tłumaczy zachowanie ludzi i zwierząt w sposób mechanistyczny - jako reakcje zewnętrzne na bodźce.

Program liniowy w ujęciu Skinnera odznacza się następującymi cechami:

1.    Materiał dydaktyczny dzieli się na małe dawki, zwane też krokami (steps). które uczniowie opanowują stosunkowo łatwo, podążając krok za krokiem (step by step).

2.    Pytania czy luki zawarte w poszczególnych ramkach programu (frame) nie mogą być za trudne, aby uczniowie nie zniechęcali się do pracy.

3.    Uczniowie sami dają odpowiedzi na pytania lub wypełniają luki, przypominając sobie niezbędne informacje.

4.    W trakcie uczenia się uczniowie są natychmiast informowani, czy ich odpowiedzi są prawdziwe, czy błędne. Odpowiedź prawdziwa jest wzmacniana pozytywnie, fałszywa lub niepełna - negatywnie.

5.    Wszyscy uczący się przechodzą kolejno przez wszystkie ramki programu, lecz każdy to czyni w odpowiednim dla siebie tempie.

6.    Dość znaczna na początku programu liczba wskazówek ułatwiających udzielanie odpowiedzi - stopniowo jest ograniczana.

7.    W celu uniknięcia wyłącznie pamięciowego przyswojenia pewnych sformułowań ta sama myśl powtarza się w różnych wariantach w kilku kolejnych ramkach programu.

A oto przykład prostego programu liniowego dla 111 lub IV klasy szkoły podstawowej, ilustrujący wyżej wymienione cechy. Celem tego krótkiego programu jest nauczenie dzieci pisowni wyrazu .aerodynamiczny’ .

I. AERODYNAMICZNY to znaczy tak dobrze sprofilowany, że stawia możliwie mały opór powietrzu. Samochód nowoczesny ma kształt aerodynamiczny.

Przepisz ten wyraz tu:

2.    Część wyrazu znajduje się w DYNAMICZNOŚCI. W obu przypadkach pochodzi ona od wyrazu greckiego, który znaczy „siła**.

AERO ... MICZNY

3.    Część wyrazu znajduje się w AEROPLANIE.

Znaczy ona ..powietrze”.

.....DYNAMICZNY

4.    Dwa miejsca puste odpowiadają tej samej literze.

. ERODYN . MICZNY

5.    Dwa miejsca puste odpowiadają temu samemu dźwiękowi (w jęz. angielskim), który się jednak pisze w różny sposób.

AEROD . NAM . CZNY «• Nowoczesny samochód ma kształt: ²

231

1

B. F. Skinner The Science uf Leaming and ihe Art ofTcaching. ,.Harvard Educational Review" 1954. ar 2.

2

Ten i następny przykład programu liniowego został opracowany na podstawie książki J. Pocnn 7Vonrr etprulHjue dr I "enseignemeni proarammr. Paris 1971. UNESCO, s 55-57.