img059 (31)

wycnowawczego niejako podsumować, tak aby mieć obraz całości w odniesieniu do danej osoby, do danego wychowanka”.'

Przy interpretacji zachowania się można położyć główny nacisk na aktualne lub dawniejsze warunki środowiskowe, które miały wpływ na zachowanie się dziecka. Badając oddziaływanie aktualnych warunków środowiskowych, bierzemy pod uwagę obecne środowisko domowe, szkolne. koleżeńskie, metody wychowawcze stosowane przez rodziców, nauczycieli. wychowawców. Analizując wpływ minionych warunków środowiskowych, staramy się natomiast odtworzyć historię życia danej jednostki, ze szczególnym zwróceniem uwagi na te czynniki, które mogły wpłynąć na. jej obecne zachowanie się. Te dwa sposoby interpretacji uzupełniają się, gdyż zachowanie dziecka uwarunkowane jest zarówno przez aktualnie, jak też uprzednio działające bodźce, tworzące w sumie jego obecne lub dawniejsze środow isko życiowe.

Szereg autorów wyraża pogląd, że dokonując interpretacji zachowania się trzeba dążyć do wykrycia ogólnych, kierujących nim prawidłowości. Jak zaznacza Władysław Witwicki, „nagromadziwszy obserwacje psycholog rozgląda się między nimi, szuka związków między zauważonymi elementami i próbuje stworzyć takie stwierdzenia ogólne, wyrażające dany związek, które mogłyby być najprostszą racją logiczną dla twierdzeń dotyczących jednostkowych wypadków”.^{1 2} ,T. Reykowski uważa, że „w odniesieniu do psychologii można stwierdzić, że podobnie jak inne nauki musi ona przechodzić od tego, co obserwowalne (sytuacja, zachowanie się), do tego, co w obserwacji nie jest dane, do ogólnych prawidłowości funkcjonowania aparatu poznającego i regulującego zachowanie się człowieka, do wykrywania prawidłowości życia psychicznego”.³ Wskazując na jednostronność i braki stanowiska behawiorystycznego autor ten zaznacza, iż „pogląd, że nauka winna zajmować się tym, co dostępne obserwacji, ma tę przede wszystkim wartość, że zabezpiecza naukę przed tworzeniem fikcji językowych, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada. W interpretacji behawiorystycznej pogląd ten przybrał jednak formę skrajną: to, co obserwowalne, traktowane jest nie jako punkt wyjścia dla poznania tego, co leży głębiej — przeciwnie, uważa się to za wyłączny obiekt zainteresowań nauki i odmawia prawa obywatelstwa tym wszystkim tezom, które opuszczają grunt zjawisk dostępnych obserwacji starając się przedstawić istotę badanych procesów”.⁴

Zdaniem J. Reykowskiego zasadniczymi składnikami osobowości, wyznaczającymi kierunek ludzkiego działania, są trwałe nastawienia. Przeprowadzając psychologiczną interpretację zachowania się należy poznać sposób tworzenia się nastawień, ich zależność od procesu uczenia się, wpływ nagród i kar na daną jednostkę, proces utożsamiania się z pewnymi wzorami postępowania, przebieg aktywnego przeobrażania przyswajanych treści poznawczych. Ukształtowanie się określonych nastawień jest uzależnione od wpływu osób znaczących i ról społecznych danej osoby oraz oddziałujących na nią typowych i nietypowych sytuacji społecznych.⁵

Badanie psychicznych mechanizmów działania łączy się ściśle z analizowaniem jego funkcji przystosowawczej. Jak zaznacza T. Tomaszewski, „w odniesieniu do przedmiotu swoich badań psychologowie szukają odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania, dotyczące: cech opisowych (rozpoznawczych) badanych faktów, ich zależności od innych faktów oraz ich funkcji”.⁶ Autor powyższej wypowiedzi podkreśla przy tym, że „w psychologii współczesnej oprócz tych dwóch głównych rodzajów pytań (o jakościowe cechy opisowe i o różnego rodzaju zależności) coraz częściej pojawia się trzeci ich rodzaj: pytania o funkcję, jaką poszczególne zdarzenia spełniają w bardziej złożonym ich układzie. Jeśli na przykład stawia się pytanie o to, jaką rolę spełnia hipoteza w procesie myślenia, albo o to, jaki sens ma sen neurotyka, to odpowiedzią na tego rodzaju pytania nie będzie dokładny opis hipotezy czy snu ani też stwierdzenie częstotliwości ich współwystępowania z jakimikolwiek innymi zjawiskami. Mamy tu do czynienia z odrębnym typem problematyki. Terminologia i w tej dziedzinie jest dość nieuporządkowana. Obok terminu «funkcja», jaką spełnia jakiś element procesu w całości, mówi się o jego «znaczeniu», «sensie», «roli» lub «wartości», jaką ma on dla całości”.⁷

Jak wynika z dokonanego przeglądu, istnieje szereg różnych sposobów przeprowadzania interpretacji zachowania się. W odniesieniu do niektórych można mieć wątpliwości, czy wchodzą one w zakres interpretacji psychologicznej. W szczególności można by próbować przeciwstawić psychologiczną interpretację — behawiorystycznej, socjologicznej i fizjologicznej. Zgodnie z tym ujęciem, przy dokonywaniu psychologicznej interpretacji, należałoby ograniczyć się do ustalenia zależności zachowania się od czynników psychicznych. Interpretacja behawiorystyczna polegałaby wtedy na tłumaczeniu zaobserwowanych reakcji wpływem aktualnie działających podniet zewnętrznych, socjologiczna — na wyjaśnianiu zachowania

117

1

   Tamże, v 26.

2

   Wł. Witwicki: Psychologia. Wyd. 2. T. I. Warszawa 1962, PWN, s. 34.

3

   J. Reykowski: Metodologiczne problemy psychologii współczesnej, jw., s. 85.

4

   Tamże, s. 118.

5

   J. Reykowski: Osobowość. W: M. Matuszewski, J. Reykowski, T. Tomaszewski: Psychologia jako nauka o człowieku, jw., s. 154—175.

6

   T. Tomaszewski: Wstęp do psychologii, jw., s. 100.

7

   Tamże. s. 105.