Obraz50

ogólnokształcących i zawodowych oraz w szkołach wyższych, a także w szeroko rozumianej pracy oświatowej, m. in. za pośrednictwem radia i telewizji.

Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i zna-cznej dojrzałości umysłowej młodzieży. O ile występujące w opowiadaniu elementy narracyjne wywołują pewne uczucia i wzmacniają uwagę, ułatwiając w ten sposób słuchanie i rozumienie, o tyle typowe dla wykładu elementy systematyczności i logicznej konsekwencji apelują przede wszystkim do, intelektu. wymagają więc skupionej uwagi i rozwiniętego myślenia. Dlatego też od wykładowców wymaga się, .ahy...opanowałi sztukę w y k ł a dania, a więc -poza kompetencją merytoryczną - aby wiązali treść wykładu z żv-ciem, dobierali trafne i. interesujące przykłady, starannie i obrazowo sic wysławiali, logicznie budowali cały wykład i systematycznie przetE* stawiali jego treść. Oprócz tego na prawdziwy kunszt wykładu składa sje umiejętność_ząci^ka\yLcnia sluchacz>LU:c^cią-wykładu, budzenia motywacji i sa-modzielnego stosunku słuchaczy do przedstawianych treść i. „

Koncentrując uwagę na jakości wykładu, zapomina się często o jego długości. O tym, że zbyt długa wypowiedź nuży słuchaczy, wiedziały już ludy pierwotne, toteż w niektórych plemionach powstał zwyczaj, że mówca przemawiał stojąc na jednej nodze. A w bardziej cywilizowanym święcie Marcin Luter, któremu ogromnie zależało na tym, aby kazania rzeczywiście trafiały do wiernych, ograniczał ich długość do 20 minut. Ten właśnie czas wyznaczała klepsydra, którą posługiwali się duchowni luteranscy.

Rozróżnia się kilka typów wykładu. Najprostszy z nich to wykład konwencjonalny, w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci. Bardziej złożony charakter ma wykład problemowy, który jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego: jego pojawienia się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania i rozwiązania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.Wykład konwersatoryjny, spotykany częściej w szkołach zawodowych i wyższych, polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zaclań teoretycznych. czy „praktycznych. W wykładzie tego typu wiedza przekazywana znajduje bezpośrednie zastosowanie w działaniach uczniów czy studentów..

W szkołach wyższych wyróżnia się także wykłady kursowe, tj. obejmujące systematyczny kurs jakiejś dyscypliny teoretycznej czy praktycznej, i wykłady monograficzne, poświęcone gruntownemu przedstawieniu wybranego zagadnienia, często właśnie przez badacza tego zagadnienia (Kruszewski. 1968).

O przewadze wykładu problemowego nad konwencjonalnym mówią niektóre badania. Jedno z nich - nad nauczaniem historii w klasie IX szkoły ogólnokształcącej - przeprowadził Franciszek Mucha. Jego wykład na temat „Reformacja i wojna chłopska w Niemczech" mini miejsce w dwu równoległych klasach o tym samym poziomic zaawansowania w przedmiocie. W jednej byl to bardzo starannie przeprowadzony wykład konwencjonalny, w drugiej - wykład o ujęciu problemowym. Wyniki tego eksperymentu (lab. 14) mówią o wyższej wartości wykładu problemowego, wyraźnej zwłaszcza w odtworzeniu kierowanym i w badaniu dystansowym (Okort 1971. s. 191-192). Okazało się. że młodzież pod wpływem wykładu problemowego nic tylko lepiej opanowała typowe fakty i uogólnienia o charakterze rozumowym, lecz także informacje o przewadze elementów pamięciowych. Prawdopodobnie całość problemu, stanowiąc konstrukcję myślowa wykładu.

wzmocniła pamięć logiczno, której przyznaje się wyższość nad pamięcią mechaniczną. Dodajmy, te inne badania potwierdziły ten wynik, zwłaszcza w stosunku do wykładów z odpowiednią proporcją elementów wyjaśniających, nic stwierdzono natomiast różnic w wykładach o charakterze opłsowo-informacyjnym.

TABELA 14

Recepcja wykładu konwencjonalnego i problemowego (w %)

Badanie wyników ■	Wykład konwencjonalny	Wykład problemowy
Samodzielne odtworzenie treści wykładu	43	4*
Odtworzenie kierowane	35	52
Po jednym miesiącu	29	46

Na aklyj>vność słuęhaęzyLW_czasie wykładu wpływa wiele czynników, zależnych nie tylko od walorów, samego wykładu. Należy do nich:

-    stosowanie w czasie wykładu bogatego arsenału środków dydaktyczny ćR“

-    wyrobienie recepcyjne, a więc terppo przebiegu procesów warunkujących recepcie, zależne od umiejętności koncentrowania uwagi, od trwałości uwagi, od zasobu doświadczeń i wiadomości słuchacza oraz od sprawności jego myślenia,

"czynnik, który m.oże_ zwiększyć aktywność słuchacza, tj. noto w a n i c tyykładu, aczkolwiek opinie na ten temat są różne. Z badań nad wykładem w szkole wyższej — notowanym i nie notowanym — wynika, że recepcja wykładu notowanego była niemal dwukrotnie korzystniejsza niż wykładu nie notowanego, przy czym obie grupy studentów — notująca i nie notująca - uczestniczyły w tym samym wykładzie (Okoń, 1971). Twierdzenie o wyższej wartości notowania, jak również tym, że większe jest wówczas nastawienie na zapamiętanie, gdyż z reguły zamiarem notującego jest opanowanie materiału.

Ponieważ notowanie sprawia uczniom początkowo wiele trudności, przezorni nauczyciele poświęcają mu wiele uwagi, zwłaszcza w niższych klasach szkoły średniej. Początkowo wykłady mogą być prowadzone wolniej, aby uczniowie zanotowali całą treść, notując zaś następne wykłady uczą się pomijać zagadnienia nieistotne, dygresje itp. Z kolei uczą się wyodrębniać poszczególne części wykładu z pamięci, to znaczy dopiero po wysłuchaniu go. W każdym przypadku uczniowie poprawiają i uzupełniają notatki w domu. a nauczyciel następnie je przegląda. Przy omawianiu notatek z uczniami nauczyciel zwraca uwagę na tc ważne zagadnienia, które należało zanotować, i wskazuje na to, co można pominąć, jakie skróty można stosować, jak ma wyglądać strona zewnętrzna notatek itp.

Obok wykładu często stosuje .się w praktyce szkolnej formy doń zbliżone, lecz znacznie prostsze, a mianowicie opis i opowiadanie.

Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi U5 bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody. kroiobrafrimi^eo£rdficznvmi. wydarzeniami historycznymi. Znajduje wszechstronne zastosowanie na wszystkich szczeblach szkoły i w szerokiej praktyce"oświatowej, włączając"3o niej • środki masowego przekazu. Zalecaj? i C go zarówno wtedy _T gęjy nie ma możności zastosowania odpowiedniego pokazu, np. wydarzenia historycznego, urządzenia