Obraz68

-    praca zawodowa,

-    rodzina.

Ojczyzna i własny naród oraz ukształtowanie patriotyzmu czynnego to fundamentalne wartości wszelkiej edukacji. Mimo silnych więzów* jakie łączą poszczególne kraje i narody, zespolone wspólnotą ideologii i interes sów, przynależność narodowa a często i przynależność wyznaniowa to nadal mocne czynniki emocjonalne, inspirujące działalność zbiorowości ludzkich. Szkoła ma wiele danych na to, aby kształtować uczucia patriotyczne młodzieży^ patriotyzm jednak, ku któremu ma zmierzać, nie może przerodzić się ani w szowinizm, ani w patriotyzm bierny, oznaczający zgodę na wszystko, co się dokoła dzieje. Chodzi o patriotyzm czynny, który nie odrywając uwagi wychowanków od przeszłości ojczyzny, jej blasków i cieni, zmierza do mozolą nego kształtowania u nich poczucia odpowiedzialności za własną pracę, za własny dom, za własne otoczenie, za własny naród i własny kraj; Odpowiedzialność ta nie jest łatwym do osiągnięcia wynikiem edukacji szkolnej.^ Na pewno nie sprzyja jej wyrobieniu oparcie całej pracy szkolnej na pasywnym uczeniu się wiadomości. Obok aktywnie zdobywanej wiedzy ważną rolę spełnia realizowanie przez młodzież szkolną kolejnych zadań, możliwie samodzielnie planowanych i konsekwentnie realizowanych. Tematyki takich zadań nie może j więc zabraknąć w programie szkolnym. Poprzez odpowiedzialną realizację owych zadań można wyrobić w młodzieży przeświadczenie, że codzienna rzetelna praca jest nie mniej ważnym wyrazem patriotyzmu niż zrywy w chwilach wyjątkowych.

Inne narody. Służąc kształtowaniu takiego czynnego patriotyzmu programy szkolne mają zarazem sprzyjać urabianiu stosunku wychowanków do innych narodów i do innych krajów. Potrzebne są więc w nich takie treści, jakie sprzyjają kształtowaniu postaw internacjonalistycznych, wytwarza-, niu poznawczego i emocjonalnego stosunku do innych narodów, ich ustrojów społeczno-politycznych, ich historii i geografii, gospodarki i kultury, a zarażeni umożliwiają kontakty z przedstawicielami innych krajów. Tym celom dobrze służy m.in. praktyczne opanowanie wybranych języków obcych.

Życie społeczno-oby watclskie kraju to czynnik mający duży wpływ na dobór treści kształcenia. Przygotowanie młodzieży do tego życia nic jest; najmocniejszą stroną współczesnej szkoły. Wprawdzie daje ona sporo wiadomo-i ści z tej dziedziny, nic jest jednak szkołą wychowania obywatelskiego dla młodych obywateli kraju, w takim zwłaszcza stopniu, w jakim była nią w dawnej Polsce Szkoła Rycerska czy Liceum Krzemienieckie dla stanu szlacheckiego Wiadomości o państwie, jego władzy ustawodawczej i wykonawczej, elementy prawoznawstwa czy wiadomości z dziedziny ekonomiki kraju są rzeczywiście młodzieży potrzebne, nic mniej ważne jest jednak ukształtowanie postaw obywatelskich, stosunku do ustroju własnego kraju i rozwinięcie tych wszystkich umiejętności, które są niezbędne obywatelowi w jego mniej lub bardziej czynnym udziale w życiu społcczno-obywatelskim. Tych postaw i umiejętności nie można rozwinąć w szkole autorytarnej, nie stwarzającej uczniom żadnych możliwości współdecydowania o jej sprawuch. Szanse takie umożliwia natomiast szkoła

stwarzająca w jakimś stopniu partnerskie stosunki między nauczycielami i uczniami, a przy tym szkoła samorządna z odpowiednio rozbudowanym samorządem uczniowskim, z bogatym życiem pozalekcyjnym i pozaszkolnym.

Edukacja to przede wszystkim przygotowywanie ogółu młodzieży do kształcenia przez całe życie. Ta nowa idea zaczyna wywierać coraz większy wpływ na treść i metody pracy uczniów w nowoczesnej szkole. Nie tylko zmienia ona oblicze tej szkoły, lecz także ma duże znaczenie dla całego społeczeństwa. Oznacza bowiem, że każdy obywatel, ucząc się przez całe życie, tym samym łatwiej będzie nadążał za zmianami, które dokonywać się będą w jego kraju i w świecie, a także za zmianami w pracy zawodowej, w nauce, sztuce i technice, a więc że będzie zmieniał się wraz ze zmieniającym się społeczeństwem.

W tych warunkach szkoła nie może pozostawać przy dawnej koncepcji wykształcenia, które zamyka się w kręgu „wieku szkolnego”. Od nowej koncepcji wykształcenia wymaga się więc, aby miało ono charakter otwarty, aby otwierało drogi dalszego kształcenia. Możliwe to jest w czworakim znaczeniu. Aby zatem kształcenie szkolne:

1)    stanowiło „konstrukcję” dla gmachu wiedzy wznoszonego przez całe życie;

2)    wytwarzało potrzeby i zainteresowania, tak ważne dla rozwoju pozytywnej motywacji do dalszego uczenia się;

3)    sprzyjało nabywaniu sprawności niezbędnych w samodzielnym uczeniu się;

4)    wdrażało do samokształcenia i samowychowania.

Realizacja tych zadań nie wymaga wprowadzania do programu szkolnego osobnych przedmiotów. Tym celom służy cała nauka szkolna z jej praca lekcyjną i pozalekcyjną, z zajęciami zbiorowymi, grupowymi i indywidualnymi, z kształceniem masowym i zróżnicowanym ze względu na zdolności i zainteresowania. Ale stać się to może tylko wtedy, gdy treść kształcenia będzie odpowiednio zhierarchizowana i ujęta w struktury wewnątrz - i międzyprzedmiotowe, gdy uwypukli się w niej więzi przyczynowo-skutkowe i odciąży ją od masy zbędnych szczegółów, gdy zdziwienie uczniów częściej będzie towarzyszyć rozwiązaniom nowych zagadnień niż pytaniu, po co właściwie uczą się tych lub owych treści.

Praca zawodowa ogółu obywateli to najważniejszy czynnik przemian społecznych, stąd też przygotowanie młodego pokolenia do zawodu jest otoczone szczególną troską społeczeństwa. Wprawdzie kształcenie zawodowe na ogół nie należy do bezpośrednich zadań szkoły ogólnokształcącej, jednakże współczesna doktryna wykształcenia ogólnego zakłada integralny związek obu rodzajów wykształcenia. Jeśli wszakże wykształcenie ogólne ma spełniać ten warunek, żąda się odeń, aby:

-    umożliwiało opanowanie podstaw wiedzy o materii nieożywionej (fizyka i chemia) i żywej (biologia),

-    ułatwiało zdobywanie wiedzy i umiejętności zawodowych oraz rozwijało ścisłe myślenie poprzez nauczanie matematyki i informatyki.

-    zapewniało opanowanie podstaw naukowych energetyki, techniki i technologii poprzez kształcenie politechniczne.

95