Obraz51

technicznego, krajobrazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.

Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji; - rzeczywistej lub fikcyjnej — która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania mole odnosić się do biografii osób godnych poznania, wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi, z odkryciami naukowymi, z historią narzędzi pracy, mogą mieć również tematy o charakterze fikcyjnym, czerpane z literatury pięknej bądź wymyślane przez uczniów. Dość często zachodzi potrzeba wzbogacania opowiadań elementami opisu i rozumowania.

P(aca z książką

Źródłem wiedzy uczniów może być nie tylko obserwacja i żywe słowo nauczyciela. lecz także słowo drukowane. Podręczniki, lektura, literatura popularnonaukowa i czasopisma sa jednak nie tylko źródłem nowych wiadomością lecz także - i to jest szczególnie ważne - dają uczniom możność utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia zdobytej na lekcjach wiedzy; praca nad nią wdraża uczniów do opanowania metod samokształcenia, z których korzystać będą w szkole, ajymJbardziej po wyjściu ze,szkoły. Przyswojenie tych metod opiera się.przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwanin się książką oraz wykorzystywania środków masowych, a więc czasopism ogólnych i specjalistycznych, radia, telewizji, nagrań płytowych i kasetowych.

Dużą rolę w opanowywaniu sposobów posługiwania się książką spełnia czytanie statary-cznc⁷. zajmujące dużo czasu głównie w szkole podstawowej. Polega ono na takim czytaniu i objaśnianiu tekstu przeczytanego, aby uczniowie rozumieli nic tylko poszczególne wyrazy i zwroty. lecz także cały tekst, aby uświadamiali sobie najważniejsze zagadnienia i myśl przewodnią czy tanki. Takie czytanie połączone z analizą głównych problemów jest wartościową metodą zdobywania nowych wiadomości nic tylko w zakresie nauki o języku, lecz także w toku uczenia się historii, geografii oraz innych przedmiotów.

Samodzielne posługiwanie się przez uczniów książką i czasopismem występuje we wszelkim nauczaniu. Wymieńmy tu .kilka najczęściej stosowanych sposobów tej samodzielnej pracy.

I .Uczenie się z podrecznikaw celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości, to sposób stosowany przez ogół nauczycieli. Przygotowanie ucznia do tej pracy zmierza do tego, aby wiedział, jak ma się uczyć, żeby w najkrótszym czasie uzyskać najlepsze wyniki. Na ogół zaleca się taki sposób, przy którym uczeń - pcTjednorazowym przeczytaniu danego tekstu - przeanalizuje go w myśli, wyodrębniając najważniejsze zagadnienia lub nawet układając plan. Następnie wyjaśni niezrozumiałe zdania i wyrazy, posługując się słownikiem czy encyklopedią, sprawdzi wiadomości w literaturze uzupełniającej, na mapie, zrobi wykresy, rysunki, zależnie od treści lekcji. Po tych pracach spróbuje odtworzyć treść lektury własnymi słowami. Wobec nagminnie występującej u uczniów skłonności do równoważnego traktowania wszystkich informacji, wążnfi-jc^

7 Czytanie statary cznc przeciwstawia się czytaniu kursory cznc mu. które się określa jako „czytane ciągłe, nk przerywane objaśnieniami, z położeniem nacisku na płynność czytania, odpowiednie przestankowani* i akcentowanie'*.

przyzwyczajanie ich_.do wyodrębniania informacji najważnicj^ szych, które odnoszą sie do głównych elementów^ oraz istotnych związków przedstawianych w książce rzeczy i zdarzeń. _

—27S]5orźfądzerfie notatekjest korzystniejsze wtedy, gdy ma miejsce przy powtórnym czytaniu tekstu, gdy-liczeń, może.się, łatwiejzorientować cojest ważniejsze, a wiec godne zanotowania. Notatki mogą przyjmować postać konspektu lub planu. Sporządzanie konspektu polega na streszczaniu danego tekstu z podaniem najważniejszych wiadomości, nazw, dat, danych liczbowych. Tezy są natomiast uogólnieniami i wnioskami, które uczeń uznaje za główne I myśli w danym tekście. Układanie planu wymaga wyodrębnienia w całości tekstu logicznie uzasadnionych części oraz nadania im trafnych tytułów.

3- .Basiu g • w a nie—się—JekturjL z u p e ł n i aj ąc ą wymaga już większej samodzielności uczniów. Niezbędne się tu staje Ayyrobienie takich cech, jak samodzielność i krytycyzm. Potrzebne są one zarówno w doborze książek Tćzasopism, które traktują o interesujących ucznia problemach, jak i w kształtowaniu własnego stosunku do różnych sposobów ujmowania tych samych spraw przez różnych autorów. Chodzi tu więc..o„pewne wyrobienie polemiczne, na które się składa umiejętność^dostrzegania problemów, wyodrębniania różnych stanowisk wobec danego,pmhlfim\Ljdobpm pn£zróżnych autorów argumentów^ przemawiających za jakimś rozwiązaniem i samodzielnego poszukiwania włas-n^ctntfgumentów.

Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy.

Znamienne dla dawnej szkoły dostarczanie uczniom „gotowych” informacji bez równoczesnego rozwijania ich umysłu i zaprawiania go do samodzielnego poszukiwania wiedzy spotyka się obecnie ze sprzeciwem pedagogów we wszystkich rozwiniętych krajach. Sprzeciw wobec wyłączności metod podających budzi się również wśród nauczycieli, choć w stopniu nierównie mniejszym, wiadomo jednak, że zawód nauczycielski najopomiej ze wszystkich masowych zawodów poddaje się innowacjom. Opowiadając się zdecydowanie za co najmniej równorzędnym traktowaniem metod problemówyob*--należy mieć na uwadze, iż:

umozIKyiają one funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną.

- sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce

Istota metod problemowych sprowadza się do tego, żg nic pozwalała I uczniom przechodzić obojętnieoboksytuaeji. których nie umieją sobie wytłumaczyć' lub rozwiązać,, lecz wywołując zaciekawienie^ zmuszają ich do analizy sytuacji, ą więc dp wyodrębniania w niej danych, które,są z^apc.. jak_n5\vTiłćy lego, co jest niewiadome* a zarazem do wysunięcia przy puszczeń co do rozwiązania próbie mu i sprawdzę nia^wartośc i tego jroz wi ą/a n ki .

Czynności, jakie przy tym uczniowie UKły wLd.uąlnie łub zbiorowo wykonują, odbywają sie niejako na trzech poziomach poznanjj^a mianowicie na Poziomie: