Obraz6

umoralmające: nawróci 15 grzeszników, umocni 15

zaś dostąpi laski skruchy (WR, s. 41).    ' ^alżeńst»,^

Biernat z Lublina (14657-1529?) jest pierwszym torem, który potrafi! wykorzystać technikę druku i roz\vijaj^NsS* z nią rynek księgarski, aby dać r/es/om wiernych osobistą nabożeństwa w języku ojczystym. Włączy! się _w nurt _Up^*> niania tą drogą modlitewników rękopiśmiennych (zaprezem^ powyżej), ale go wzmocnił dodając potężny kanał książki p₀°J^ drukiem i sprzedawanej w wielu eg/emplar/ach, potem zaś nic w czytanej, ale znowu odpisywanej. Było to zjawisko międzynaro^T tak jak sam pierwowzór Biematowego Raju c/usznego (Kraków Hi-— tak hipotetycznie nazywa się książka, o której mówimy, a któ” podstawą był Antidotarius animae. Liber meditationum ac oration^ (Zbiór recept dla duszy. Księga medytacji i modlitw, Strassburg 1489) — niezwykle popularny modlitewnik szwajcarskiego cysteri i doktora medycyny Mikołaja Saliceta (zm. 1490? jako opat klasztor w alzackim Baumgarten). Biernat adaptował rzecz z łaciny włączaj znane polskie modlitwy. Typ książki określa się mianem Hortulm lub Hortulns animae; tytuł Biematowy przypomina inne dzieło tego typu, wydane z mylną atrybucją Albertowi Wielkiemu De virtuii-hus animae veris et perfectis sive Panidisus animae (Kolonia 1473).

W tytułach tych książek pojawia się określenie gatunkowe enchin-dion podręcznik. Obraz ogrodu rajskiego symbolicznie wyraża prywatyzację pobożności, porównanej do poletka, które człowiek może zmienić w swój własny ogródek z ziołami dostarczającymi leków na różne choroby duszy — lekami które można przyrządzić samemu i tak własnym wysiłkiem osiągnąć zbawienie.

Ukazanie się tej pierwszej polskiej książki drukowanej niesie z so ą ogatą symbolikę. Oto Średniowiecze przekazuie potomnym

^s^^ar^^ow swojego dziedzictwa: sprawne język' iako T^C ętę duc^^0WeJ samodzielności, książkę drukowaną

'^{awansu społcczncgo; curopoj}fi

nym i uniwersyteckim . ^stud,^^)Wanej i tworzonej w systemie szkol-się gromadzić w domu. ^CZekającej ^na P^nanic prywatne i dającej

działu „proSp^ka-^ro^JoT⁴⁶¹¹'⁶ °^bsZarZC- ^k,Óry ^

crnakuUrny pojawia się sporadycznie już w XIII w. Śp^ie" ''_k^Cje przekłady sekwencji śpiewane w Chester (klasztor <4^,l,anglC responsoria angielskie związane z żywotem św. Wil-(Richter 1976. s. 56).

• tkowc są W źródłach liturgicznych wzmianki o polskich Wyniesienie krzyża w mszale krakowskim (1509) kończy .^ach- ^ p_ropi_S per chorum cantetur. Jak wskazuje Lipphardt _sekWencji Yictime paschali mogły być jedynie kolejne sof*¹⁰. °_eśnj wernakularnej Kristus zmartwych wstał jest (a w ^ist ^rstanden). Skrótowa forma w mszale z ok. ^Gniezno Ms 141; zob. rozdz. 11) wyprzedza pełnoprawną ^ brewiarzu gnieźnieńskim z 1453 r., który ma w tym miej-ceremonii „vulgus respondet: Cristus smarthwy...”; jego drukowana edycja z ok. 1504 r. wprowadza dwie pieśni polskie; do zwykłej ^yictima paschali Kristus zmartwych wstał jest. ludu (przykład fal jest), dodaje jeszcze łaciński repertuar procesyjny kończący się pl_sjją pieśnią Przez twe św ięte zmartwychwstanie). Płocki brewiarz (1520) dopuszcza po zakończeniu ceremonii Wyniesienia Krzyża mieszany śpiew wersetów sekwencji Yictime paschali laudes, na zmianę z polską pieśnią Kristus zmartwychwstał jest, którą śpiewa fud: tak zaś o tym mówi zbliżona tekstowo płocka Agenda z 1554 r., która ma nieco inną wersję tytułu; „populus in vulgari suo canat can-ticum temporis Chrystus z martwych wstał jest etc.” (k. 155v).

Od tych trzech tytułów zaczyna się udokumentowana historia pieśni religijnej w języku polskim. Najstarszą, jaką udało się datować — Krystus z martwych wstał jest — przepisał w Graduale płockim w 1365 r. Świętosław' z Wilkowa (WR, s. 237):

Krystus z martwych wstał je.

Ludu przykład dał je.

Eż nam z martwych wstać i,

Z Bogiem krolewaci Kyrie cleison

J4|ą _Jt.° ^{S a} P*^cśń (najstarszy zapis 1365, późniejsze 1408, 1413, jednej y\ ^P?^WSla*^a 7~ dowodzi F. Mużik (1970) — jako przekład zapożycz T^{1 1 c/cskie}J P*^e^ⁿ* Buóh vśemohuci (przed 1350); ta zaś > ^a melodię od niemieckiej pieśni Christ ist erstanden (ok.