Obraz!8

i opiekuńczym. Tymczasem świadczenia z funduszu przysługiwały każdej osobie, która wykazała, że nie otrzymuje alimentów od dłużnika zobowiązanego w pierwszej kolejności, pozostawiając całkowicie poza sferą oddziaływania funduszu osoby obciążone w dalszej kolejności. M. Andrzejewski słusznie zauważa, że utworzenie funduszu alimentacyjnego zamiast wsparcia norm prawa rodzinnego doprowadziło do wyparcia przepisów obligujących do alimentacji osoby zobowiązane w dalszej kolejności. Powstała absurdalna sytuacja, w której państwo przejęło na siebie rolę drugiego i ostatniego „krewnego" tych, którzy bezskutecznie dochodzili należnych alimentów'³.

fundusz a zasada pomocniczości

Kolejną przesłanką reformy świadczeń alimentacyjnych była ich niezgodność z konstytucyjną zasadą pomocniczości (subsydiarności), zgodnie z którą państwo i większe wspólnoty nie powinny przejmować obowiązków rodziny ani zastępować jej inicjatywy oraz odpowiedzialności. Pomoc państwa powinna zaś b tyć udzielana tylko w obliczu trudności, których rodzina nie jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć. Tymczasem ustawa o funduszu alimentacyjnym dość łatwo wyręczała osoby bliskie z obowiązków alimentacyjnych. Nie miało żadnego uzasadnienia utrzymywanie przez społeczeństwo osób, którym należało się wsparcie rodziny, nic nie usprawiedliwiało również przejmowania przez społeczeństwo obowiązków rodzinnoprawnych osób, którym sytuacja zarobkowa i majątkowa pozwalała te obowiązki wypełniać¹⁴.

fundusz

a ubezpieczenia i pomoc społeczna

Wpływ na likwidację funduszu alimentacyjnego miały również reformy ubezpieczeń społecznych i pomocy społecznej. Mimo że świadczenia alimentacyjne nie miały charakteru ubezpieczeniowego, ich administrowaniem zajmował się ZUS¹⁵. Ustawodawca miał ponadto do wyboru utworzenie odrębnego dysponenta lub powierzenie zadania organom pomocy społecznej. To ostatnie rozwiązanie, choć najbardziej zasadne, było wówczas niemożliwe ze względu na znikomy rozwój struktur pomocy społecznej w państwie socjalistycznym. Do koncepcji tej powrócono dopiero w roku 2003. Ponadto w obliczu rozwoju pomocy społecznej i przygotowywania nowej ustawy w tej dziedzinie, idea funduszu nie daw^rała się pogodzić ani z zasadami ubezpieczeń społecznych, ani z celami pomocy społecznej. Świadczenia z funduszu nie były zależne od tego, czy uprawniony znajdował się w trudnej sytuacji życiowej i czy potrafił ją samodzielnie przezwyciężyć. Ponadto przyznanie alimentów nie wiązało się z aktywizacją świadczeniobiorców, nakierowaną chociażby na poszukiwanie sposobów wyegzekwowania alimentów od osób zobowiązanych.

Należy zaznaczyć, że likwidację funduszu uzasadniano również względami finansowymi. Z każdym rokiem wzrastało obciążenie budżetu państwa z powodu niskiej ściągalności świadczeń alimentacyjnych. W założeniach likwidacja funduszu miała poprawić egzekucję alimentów głównie poprzez zwiększenie presji na komorników i dłużników' alimentacyjnych przez osoby uprawmione do świadczeń.

¹⁵ M. Andrzejewski, O potrzebie reformy funduszu alimentacyjnego, PiZS 1998, nr 1, s. 14. ^M Ibidem.

¹⁵ Zob. W'. Szubert, Ubezpieczenia społeczne..., s. 212.