Obraz$1

zany akt podkreśla, że osoby niepełnosprawne mają prawo do poszanowania ich godności oraz te same prawa co inni ludzie, natomiast ograniczenie praw z powodu niepełnosprawności umysłowej powinno nastąpić z zastosowaniem określonych procedur chroniących przed nadużyciem. Zgodnie z deklaracją osoby niepełnosprawne mają prawo do:

-    świadczeń zdrowotnych,

-    rehabilitacji medycznej, społecznej i zawodowej,

-    nauki i zatrudnienia,

-    bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego,

-    przyzwoitego poziomu życia,

-    podejmowania zajęć użytecznych, przynoszących dochód,

-    udziału w procesie integracji i reintegracji społecznej²⁹.

Państwo powinno zapewnić osobom niepełnosprawnym ochronę przed wyzyskiem, dyskryminacją, znieważającym lub poniżającym traktowaniem. Osoby te mają prawo do życia w rodzinie oraz do pomocy opiekuna, jeśli jest to niezbędne do godnej egzystencji.

ewolucja pomocy niepełnosprawnym w Polsce

W polskim systemie prawa problematyka niepełnosprawności jest poruszana w różnych źródłach prawa, w tym w ustawie o pomocy społecznej. Obowiązek udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym regulowała ustawa o opiece społecznej z 1923 r. Normowała ona opiekę nad inwalidami, kalekami, osobami upośledzonymi umysłowo i niezdolnymi do pracy. Zwracała uwagę na konieczność usamodzielniania osób niepełnosprawnych, na aktywną pomoc mającą na celu przywrócenie zdolności do pracy, udzielenie wsparcia w podjęciu zatrudnienia czy zorganizowaniu własnego warsztatu pracy. W okresie PRL sytuacja prawna osób niepełnosprawnych wyznaczana była głównie aktami pozaustawowymi. Regulacje były cząstkowe, incydentalne, a formy pomocy ograniczone i niespójne. Osobom niepełnosprawnym przysługiwał zasiłek stały, a inwalidom korzystającym z pojazdów mechanicznych - ryczałt pieniężny. Do form pomocy niepieniężnej można było zaliczyć poradnictwo rehabilitacyjno-zawodowe, zapewnienie pracy chronionej czy umieszczenie w specjalnym zakładzie pomocy społecznej³¹¹. Preferowano pomoc pieniężną, pomijając działania na rzecz usamodzielniania i aktywizacji osób niepełnosprawnych. Świadczenia miały rekompensować trudności wynikające z niepełnosprawności, jednakże nie stwarzały szans aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

niepełnosprawność a pomoc społeczna

Obecnie sytuację prawną osoby niepełnosprawnej reguluje ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Do omawianej problematyki odnosi się również ustawa o pomocy społecznej, uznając niepełnosprawność za jedną z okoliczności uzasadniających przyznanie świadczenia z pomocy społecznej. W szczególności do niepełnosprawnych kierowane jest wsparcie w postaci zasiłku sta-

²¹ A. Łopatka, Międzynarodozoe prawo praw człowieka, Warszawa 1998, s. 98.

³⁰ Zob. A. Malaka, System pomocy społecznej wobec osób niepełnosprawnych, Pol. Spot. 1991, nr 4,

s. 12-13.

248