okolicznosci zamachu26 (4)

SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA POLSKI. Na początku 1926 r. Polska znalazła się w trudnej sytuacji międzynarodowej. Złożyły się na nią następujące wydarzenia:

—    nicmiccko-rosyjski układ w Kapallo z kwietnia 1922 r. uzupełniony umowami o mającej antypolskie ostrze współpracy wojskowej,

—    międzynarodowy układ z I-ocamo z 16 października 1925 r. otwierający Niemcom drogę do rewizji granic z Polską i Czechosłowacją,

—    rozpoczęcie przez Niemcy w 1925 r. wojny gospodarczej z Polską mającej na celu osłabienie i zmuszenie PoLski do ustępstw,

—    fiasko polsko-radzieckich rokowań w sprawie zawaarcia układu o nieagresji,

—    zawarcie w kwietniu 1926 r. w Berlinie radzicc-ko-niemieckiego układu „O przyjaźni i współpracy” wymierzonego przeciw Polsce,

—    wrogie stanowisko rządu czechosłowackiego wobec prób nawiązania bliższej współpracy z Polską, wynikające z obawy ściślejszego wiązania się z państwem „sezonowym” i zagrożonym przez potężnych wrogów.

W oparciu o informacje zawarte w rozdziale „Polityka europejska w latach 1919—1935” uzupełnij wiadomości dotyczące zamieszczonych powyżej wydarzeń.

W stosunkach wewnętrznych wielu państw europejskich w okresie powojennym występuje charakterystyczne zjawisko. W reakcji na skoncentrowane kłopoty ekonomiczne i na pojawiające się na tym tle fale wystąpień rewolucyjnych i tworzenie się partii komunistycznych aktywizują się siły prawicowe i dochodzi do prawicowych przewrotów, zamachów stanu (Niemcy 1920, Włochy 1922, Hiszpania, Turcja. Bugaria 1923, Portugalia, Litwa 1926). W rezultacie w wielu państwach europejskich dochodzi do wzmocnienia władzy wykonawczej kosztem ustawodawczej i do stopniowego ograniczania roli parlamentów.

TRUDNOŚCI WEWNĘTRZNE POLS-* KI. Niepowodzenia na arenie międzynarodowej spowodowały obniżenie autorytetu państwa, okresowe zachwianie pozycji waluty polskiej i kryzys wewnętrzny. Rządowy projekt reformy rolnej i podatkowej spotkał

rych zdaniem obciążał nadmiernie ludzi pracy. oszczędzając jednocześnie wielki przemysł i własność ziemską.

W tej sytuacji premier Władysław Grabski podał się do dymisji, a PSL „Wyzwolenie” zgłosiło wniosek o rozwiązanie Sejmu. Pojawiły się również głosy na temat usunięcia prezydenta Wojciechowskiego.

Opozycja piłsudczykowska zaktywizowała swoje działania pragnąc wykorzystać kryzys dla własnych celów. Na zorganizowaną przez oficerów manifestację i wiec w Sulejówku ostro zareagował minister spraw wojskowych Władysław Sikorski, stosując sankcje wobec najaktywniejszych oficerów. Wywołało to ostre protesty piłsudczyków i groźbę wojny domowej. Akcja ta spowodowała, że w nowym rządzie Aleksandra Skrzyńskiego znalazło się kilku piłsudczyków, a ministrem spraw wojskowych został gen. Lucjan Żeligowski. Wszyscy oni przy poparciu Partii Pracy, PSL ,.Wyzwolenie’’ i PPS domagali się „powrotu komendanta do czynnej pracy w wojsku”.

Załamanie gospodarcze spowodowało \ wzrost bezrobocia, ogólne pogorszenie sytuacji społecznej i narastające niezadowoleYifć. Przeciętny czas pracy wynosił oficjalnie 45 godzin tygodniowo. Jednak ustawa dotycząca czasu pracy była często łamana przez przedsiębiorców, jak np. w górnictwie, którzy wymagali pracy przez 60—70 godz. w tygodniu.

Liczba bezrobotnych w końcu 1925 r. wynosiła 185 tys., w lutym 1926 —już 362 tys.. w maju 1926 r. ok. 500 tys. oficjalnie zarejestrowanych. W całej Polsce odbywały się demonstracje bezrobotnych, którzy — zdesperowani — atakowali administrację państwową. W lutym 1926 r. opanowali magistrat w Kaliszu, co spowodowało atak policji i wojska; byli zabici i ranni. Marcowa . demonstracja w Stryju została również rozgoniona przez policję. W kwietniu doszło do podobnych zajść w Lublinie, Włocławku, Warszawie i innych miastach.

się sytuacji

na. Zwolennicy Piłsudskiego w ruchu ludowym utworzyli w styczniu 1926 r. nową partię polityczną Stronnictwo Chłopskie, głoszące radykalne hasła społeczne i gospodarcze. Na jego czele stanął Jan Dębski. Miesiąc później grupa radykalizujących inteligentów utworzyła popierający Piłsudskiego Klub Pracy (Partia Pracy).

W zaostrzającej się sytuacji J. Piłsudski zerwał rozmowy z rządem w sprawie powrotu do czynnej pracy w wojsku, a niektórzy jego zwolennicy złożyli dymisję z piastowanych funkcji państwowych. Jednocześnie poprosili o zwolnienie wyżsi wojskowi, którzy wcześniej weszli w konflikt z Piłsudskim (gen. S. Haller, gen. T. Rozwadowski). W samym rządzie powstał kryzys na tle gospodarczym. Próba zrównoważenia budżetu przez obniżenie płac urzędniczych i podniesienie podatków pośrednich spotkała się ze sprzeciwem PPS. która ze swej strony zaproponowała obniżenie wydatków na wojsko i zorganizowanie robót publicznych w celu zmniejszenia bezrobocia. Wobec oporu przeciw tym projektom, socjaliści wycofali się z rządu.

Nowo utworzony przez Wincentego Witosa rząd centroprawicowy (Narodowa Demokracja i PSL „Piast”) spotkał się z ostrym protestem opozycji w Sejmie i poza nim. Opozycja twierdziła: „Sianowi on wyzwanie rzucone całej demokracji polskiej (...) i będzie h- tych warunkach rządem wyzysku mas pracujących, klęsk w polityce zagranicznej, dalszego załamania się sil obronnych państwa, zupełnej niemożności odbudowy życia gospodarczego”. („Kurier Polski” z 11 V 1925)

Tego typu argumentacja trafiała do szerokich mas, gdyż SPOŁECZEŃSTWO BYŁO MOCNO ZANIEPOKOJONE GWAŁTOWNIE POGARSZAJĄCĄ SIĘ SYTUACJĄ MIĘDZYNARODOWĄ POLSKI (szczególnie po zawartym w kwietniu w Berlinie układzie bolszewicko-nicmicckim) i w zagrożeniu Polski z zewnątrz upatrywało

wewnętrznej.

W tych warunkach wydało się. iż Polskę może uratować jedynie człowiek obdarzony ogromnym autorytetem, który był nic tylko współtwórcą państwa polskiego, ale i jego rzeczywistym obrońcą.

Wykorzystując sprzyjający zbieg okoliczności, Piłsudski na czele wiernych mu oddziałów wkroczył od strony Pragi do Warszawy w maju 1926 r. i zażądał ustąpienia gabinetu Witosa. Wojska rządowe stawiły opór i w Warszawie doszło do trzydniowych walk. Posiłki wysłane na odsiecz rządowi z głębi kraju nic dotarły do stolicy, gdyż zablokowano je na skutek strajku kolejarzy ogłoszonego na wezwanie PPS.

Zamach stanu poparty został także przez Stronnictwo Chłopskie, PSL „Wyzwolenie”, które wydało specjalne oświadczenie:

„Klub PSL « Wyzwolenie

1.    uważa natychmiastowe rozwiązanie Sejmu i Senatu i zarządzenie nowych wyborów za konieczny wstępny warunek dla rozwiązania możliwości udziału stronnictwa w rządzie

2.    uważa za konieczne stworzenie rządu o charakterze wyraźnie lewicowymi i społecznie radykalnym, który by przystąpił niezwłocznie do naprawy administracji, do uzdrowienia stosunków gospodarczych, a przede wszystkim do wykonania reformy rolnej...” {Dokumenty chwili 12—16 maja 1926 h- Warszawie, z. I. Warszawa 1926, s. 30)

Zamach poparła nawet Komunistyczna Partia Polski, która uważała, że utworzony zostanie rząd „robotniczorwłościański", co stanowić miało pewien etap na drodze do rewolucji proletariackiej.

W obawie przed nicpo^zcbnym rozlewem krwi rząd Witosa podał się do dymisji. Uczynił to również Prezydent Wojciechowski, przekazując swe uprawnienia marszałkowi sejmu — Maciejowi Ratajowi. Ten w porozumieniu z Piłsudskim 15 maja 1926 r. pbwołał rząd Kazimierza Bartla.

A.

•Ka

115

■**    ^ U'’A 3 3 2*